Zlodowacenia to okresy w historii Ziemi, kiedy to znaczna część lądów pokryta była lądolodem. Lądolód to ogromna masa lodu, znacznie większa niż lodowiec górski. Wpływają one znacząco na krajobraz i klimat.
Definicja Zlodowacenia
Zlodowacenie, inaczej epoka lodowa, to długotrwały okres ochłodzenia klimatu. Powoduje on powiększenie się obszaru pokrytego lądolodem i lodowcami. Podczas zlodowacenia temperatura globalna spada.
Zlodowacenia przeplatają się z okresami cieplejszymi, zwanymi interglacjałami. Podczas interglacjałów lądolody topnieją. Klimat staje się łagodniejszy. Obecnie żyjemy w interglacjale po ostatnim zlodowaceniu.
Przyczyny Zlodowaceń
Przyczyny zlodowaceń są złożone i wielorakie. Nie ma jednej, prostej odpowiedzi. Istnieją teorie dotyczące zmian orbity Ziemi.
Teoria Milankovicia tłumaczy zlodowacenia zmianami w parametrach orbity ziemskiej. Obejmują one zmiany ekscentryczności orbity. Zmiany nachylenia osi obrotu Ziemi. Także precesję osi ziemskiej. Te zmiany wpływają na ilość energii słonecznej docierającej do Ziemi.
Inne czynniki to aktywność wulkaniczna. Zmiany w prądach morskich. Zmiany w składzie atmosfery ziemskiej (np. stężenie gazów cieplarnianych). Wszystkie one odgrywają rolę w kształtowaniu klimatu Ziemi.
Zlodowacenia w Polsce
Polska była wielokrotnie pokrywana lądolodem podczas epoki plejstocenu. Plejstocen to epoka geologiczna obejmująca okres od około 2,58 miliona lat temu do 11,7 tysięcy lat temu. W tym czasie miało miejsce kilka zlodowaceń, które miały znaczący wpływ na ukształtowanie terenu naszego kraju.
Wyróżnia się trzy główne zlodowacenia, które dotarły do Polski: zlodowacenie południowopolskie (najstarsze), zlodowacenie środkowopolskie i zlodowacenie północnopolskie (najmłodsze).
Zlodowacenie Południowopolskie (Sanu)
To najstarsze ze zlodowaceń. Jego zasięg był największy. Lądolód dotarł aż do podnóża Karpat i Sudetów. Ślady tego zlodowacenia są słabo zachowane. Erozja i późniejsze zlodowacenia zatarły wiele śladów.
Charakterystyczne formy terenu z tego okresu to pokrywy lessowe. Powstały one w wyniku osadzania się pyłu niesionego przez wiatr z obszarów przed lądolodem. Lessy są żyzną glebą. Są wykorzystywane w rolnictwie.
Zlodowacenie Środkowopolskie (Odry)
Lądolód tego zlodowacenia sięgał nieco dalej na południe niż linia Leszno – Konin – Łowicz – Warszawa – Siedlce. Zlodowacenie to pozostawiło po sobie bardziej wyraźne ślady w krajobrazie.
Powstały moreny czołowe. Są to wały usypane z materiału skalnego transportowanego przez lądolód. Rynny subglacjalne, czyli długie, wąskie zagłębienia powstałe pod lądolodem w wyniku erozji wód. Ozy, czyli długie, kręte wały piaszczysto-żwirowe osadzone przez wody płynące wewnątrz lub pod lądolodem.
Zlodowacenie Północnopolskie (Wisły)
To najmłodsze zlodowacenie. Jego zasięg był najmniejszy. Objęło ono północną Polskę. Linia zasięgu przebiega mniej więcej od Zielonej Góry przez Poznań, Toruń, Olsztyn do Suwałk. To zlodowacenie najlepiej zachowało swoje ślady.
Charakterystyczne formy terenu to pojezierza. Są to obszary o dużej liczbie jezior. Powstały one w wyniku wytapiania się brył martwego lodu pozostawionych przez lądolód. Moreny denne, czyli równiny zbudowane z gliny zwałowej. Kemy, czyli pagórki piaszczysto-żwirowe osadzone przez wody roztopowe na powierzchni lądolodu.
Skutki Zlodowaceń
Zlodowacenia miały ogromny wpływ na krajobraz Polski. Ukształtowały obecną rzeźbę terenu. Wpłynęły na rozmieszczenie gleb. Zmieniły sieć rzeczną. Wpłynęły na florę i faunę.
Ukształtowanie terenu: Lądolód wyrównał powierzchnię terenu na północy Polski. Utworzył liczne pagórki, wzgórza morenowe i obniżenia wypełnione jeziorami. W górach lądolód przyczynił się do powstania dolin U-kształtnych i cyrków lodowcowych.
Rozmieszczenie gleb: Materiał skalny transportowany przez lądolód (glina zwałowa, piasek, żwir) stał się podstawą do powstania różnych typów gleb. Na obszarach pokrytych lessami wykształciły się żyzne gleby lessowe. Na obszarach piaszczystych powstały gleby bielicowe.
Sieć rzeczna: Zlodowacenia wpłynęły na kierunek i przebieg rzek. Wiele rzek płynie w pradolinach. To szerokie doliny powstałe w wyniku erozji wód płynących przed czołem lądolodu. Przykładem jest Pradolina Warszawsko-Berlińska.
Znaczenie Zlodowaceń dla Człowieka
Zlodowacenia miały wpływ na rozwój osadnictwa. Żyzne gleby lessowe na południu Polski sprzyjały rozwojowi rolnictwa. Surowce mineralne, takie jak piasek i żwir, wykorzystywane są w budownictwie. Jeziora i rzeki stanowią zasoby wody pitnej i są wykorzystywane w turystyce.
Badanie zlodowaceń pomaga nam zrozumieć zmiany klimatyczne. Pozwala przewidywać przyszłe zmiany klimatu. Uczy nas, jak dostosować się do tych zmian. Znajomość historii zlodowaceń jest ważna dla zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.
Zrozumienie procesów zachodzących podczas zlodowaceń ma kluczowe znaczenie dla naszej wiedzy o Ziemi. Umożliwia lepsze zarządzanie zasobami naturalnymi. Pozwala na minimalizację negatywnego wpływu działalności człowieka na klimat.
