Przygotowując się do sprawdzianu z zdań złożonych w klasie 7, ważne jest zrozumienie różnicy między zdaniami współrzędnie złożonymi a zdaniami podrzędnie złożonymi. Oba typy zdań składają się z co najmniej dwóch orzeczeń, czyli czasowników w formie osobowej.
Zdania Złożone Współrzędnie
Zdania złożone współrzędnie to takie, w których poszczególne zdania składowe są równoważne pod względem znaczeniowym i gramatycznym. Oznacza to, że każde zdanie składowe mogłoby funkcjonować samodzielnie.
Zdania współrzędne łączy się za pomocą spójników.
Rodzaje Zdań Współrzędnie Złożonych
Wyróżniamy kilka rodzajów zdań współrzędnie złożonych, w zależności od relacji między zdaniami składowymi:
- Łączne: Zdania wyrażają następstwo zdarzeń lub dodają informacje. Spójniki: i, oraz, a, jak również, zarówno... jak i.
- Rozłączne: Zdania wyrażają wykluczające się alternatywy. Spójniki: albo, lub, bądź, czy, albo... albo.
- Przeciwstawne: Zdania wyrażają przeciwieństwo lub kontrast. Spójniki: ale, lecz, a, natomiast, jednak, zaś.
- Wynikowe: Drugie zdanie wyraża wynik lub skutek pierwszego. Spójniki: więc, dlatego, zatem, toteż.
Przykład zdania łącznego: Pies szczekał, i kot uciekł.
Przykład zdania rozłącznego: Pójdę do kina, albo zostanę w domu.
Przykład zdania przeciwstawnego: Chciałem pójść na spacer, ale padał deszcz.
Przykład zdania wynikowego: Byłem bardzo zmęczony, więc poszedłem spać.
Pamiętaj o postawieniu przecinka przed spójnikami w zdaniach złożonych współrzędnie, z wyjątkiem zdań łącznych ze spójnikiem "i", "oraz", "jak również", "zarówno... jak i" (chyba że powtarza się on w zdaniu).
Zdania Złożone Podrzędnie
Zdania złożone podrzędnie to takie, w których jedno zdanie jest nadrzędne (główne), a drugie zdanie jest podrzędne (zależne) i pełni funkcję składnika zdania nadrzędnego.
Zdanie podrzędne odpowiada na pytanie zadane od zdania nadrzędnego.
Rodzaje Zdań Podrzędnych
Istnieje wiele rodzajów zdań podrzędnych, z których najważniejsze to:
- Podmiotowe: Pełni funkcję podmiotu w zdaniu nadrzędnym. Pytamy: Kto? Co? np. Wiadomo, kto to zrobił.
- Orzecznikowe: Pełni funkcję orzecznika w zdaniu nadrzędnym. Pytamy: Kim jest? Czym jest? Jaki jest? np. Ona jest taka, jaka była jej matka.
- Dopełnieniowe: Pełni funkcję dopełnienia w zdaniu nadrzędnym. Pytamy: Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kogo? Co? Z kim? Z czym? O kim? O czym? np. Powiedziałem, że przyjdę.
- Przydawkowe: Pełni funkcję przydawki w zdaniu nadrzędnym. Pytamy: Jaki? Który? Czyj? Ile? Z czego? np. Lubię książki, które mają ciekawe zakończenie.
- Okolicznikowe: Pełni funkcję okolicznika w zdaniu nadrzędnym.
Wyróżniamy kilka rodzajów zdań okolicznikowych:
- Miejsca: Pytamy: Gdzie? Skąd? Dokąd? Którędy? np. Poszedłem tam, gdzie mnie wołano.
- Czasu: Pytamy: Kiedy? Jak długo? Odkąd? Dokąd? np. Zadzwonię, gdy skończę.
- Przyczyny: Pytamy: Dlaczego? Z jakiego powodu? np. Spóźniłem się, ponieważ zaspałem.
- Celu: Pytamy: Po co? W jakim celu? np. Uczę się, aby zdać egzamin.
- Sposobu: Pytamy: Jak? W jaki sposób? np. Zrobiłem to tak, jak mi pokazałeś.
- Warunku: Pytamy: Pod jakim warunkiem? np. Pójdę z tobą, jeśli mnie zaprosisz.
- Przyzwolenia: Pytamy: Mimo co? Wbrew czemu? np. Poszedłem, chociaż padał deszcz.
- Stopnia i miary: Pytamy: Jak bardzo? W jakim stopniu? Ile? np. Zrobiłem to tak, jak potrafiłem.
Zdania podrzędne łączy się ze zdaniem nadrzędnym za pomocą zaimków względnych (np. kto, co, jaki, który, czyj) lub spójników podrzędności (np. że, aby, ponieważ, jeżeli, chociaż, gdy, zanim).
Przykład zdania podrzędnego podmiotowego: Kto to zrobił, nie wiadomo. (Pytanie: Co nie wiadomo?)
Przykład zdania podrzędnego dopełnieniowego: Powiedziałem, że przyjdę. (Pytanie: Co powiedziałem?)
Przykład zdania podrzędnego przydawkowego: Lubię książki, które mają ciekawe zakończenie. (Pytanie: Jakie książki lubię?)
Przykład zdania podrzędnego okolicznikowego czasu: Zadzwonię, gdy skończę. (Pytanie: Kiedy zadzwonię?)
Przed spójnikami podrzędności zwykle stawiamy przecinek.
Jak Rozpoznać Rodzaj Zdania Złożonego?
Aby poprawnie określić, czy zdanie jest współrzędnie czy podrzędnie złożone, należy:
- Znaleźć wszystkie orzeczenia w zdaniu.
- Określić, czy zdania składowe są równoważne (współrzędne) czy jedno zależy od drugiego (podrzędne).
- Zidentyfikować spójniki lub zaimki względne łączące zdania.
- Spróbować zadać pytanie od zdania nadrzędnego do zdania podrzędnego (w przypadku zdań podrzędnych).
Ćwiczenie czyni mistrza! Im więcej będziesz analizować zdań złożonych, tym łatwiej będzie Ci rozpoznawać ich rodzaje. Powodzenia na sprawdzianie!
