Podział Cesarstwa Rzymskiego to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Europy.
Zdarzenie to miało ogromny wpływ na dalszy rozwój cywilizacji zachodniej.
Przyczyn podziału było wiele. Skupimy się na trzech głównych.
1. Kryzys Polityczny i Instytucjonalny
Cesarstwo Rzymskie w późnym okresie swojego istnienia cierpiało na chroniczny kryzys polityczny.
Częste zmiany na tronie cesarskim, walki o władzę i korupcja osłabiały państwo od wewnątrz.
Instytucje państwowe traciły autorytet i zdolność do skutecznego zarządzania rozległym terytorium.
Sukcesja cesarska była rzadko ustalona prawnie.
Prowadziło to do wojen domowych po śmierci cesarza.
Pretorianie, czyli gwardia cesarska, często odgrywali kluczową rolę w wyborze i obalaniu cesarzy, co destabilizowało sytuację polityczną.
Przykładem jest rok 69 n.e., znany jako Rok Czterech Cesarzy (Galba, Oton, Witeliusz, Wespazjan).
Pokazuje to skalę chaosu i walki o władzę.
Dioklecjan (cesarz w latach 284-305 n.e.) próbował rozwiązać problem sukcesji poprzez wprowadzenie tetrarchii.
Tetrarchia zakładała rządy czterech osób: dwóch Augustów (starszych cesarzy) i dwóch Cezarów (młodszych, wyznaczonych na następców).
System ten miał zapewnić stabilność i uniknąć wojen domowych.
Niestety, po abdykacji Dioklecjana, system ten szybko się rozpadł.
Walki o władzę wybuchły na nowo.
Konstantyn Wielki (cesarz w latach 306-337 n.e.) ostatecznie obalił tetrarchię i ponownie zjednoczył cesarstwo.
Podział władzy, mimo prób reformatorskich, okazał się trudny do utrzymania na dłuższą metę.
2. Problemy Gospodarcze
Cesarstwo Rzymskie borykało się z poważnymi problemami gospodarczymi, które przyczyniły się do jego osłabienia.
Inflacja, czyli spadek wartości pieniądza, była powszechnym zjawiskiem.
Rządzący obniżali zawartość kruszcu w monetach, co prowadziło do wzrostu cen i niezadowolenia społecznego.
Wysokie podatki obciążały ludność i hamowały rozwój gospodarczy.
Wielkie posiadłości ziemskie, tzw. latyfundia, dominowały w rolnictwie.
Drobni rolnicy tracili ziemię i stawali się zależni od bogatych właścicieli.
Handel również przeżywał kryzys.
Szlaków handlowe były narażone na ataki barbarzyńców.
Koszty transportu rosły.
Dioklecjan próbował przeciwdziałać inflacji poprzez wprowadzenie edyktu o cenach maksymalnych.
Określał on maksymalne ceny na towary i usługi.
Edykt okazał się nieskuteczny i doprowadził do powstania czarnego rynku.
Gospodarka cesarstwa była zbyt scentralizowana i mało elastyczna.
Nie potrafiła się dostosować do zmieniających się warunków.
Konstantyn Wielki wprowadził nową walutę, solidusa, która była bardziej stabilna.
Nie rozwiązało to jednak wszystkich problemów gospodarczych cesarstwa.
3. Najazdy Barbarzyńskie
Cesarstwo Rzymskie było nieustannie narażone na najazdy barbarzyńskich plemion.
Barbarzyńcy to ludy spoza granic cesarstwa, głównie Germanie, Hunowie i Słowianie.
Szukali oni ziemi do osiedlenia i bogactw.
Limes, czyli system umocnień granicznych, był trudny do utrzymania ze względu na rozległość granic i brak wystarczających zasobów.
Wielka wędrówka ludów, która rozpoczęła się w IV wieku n.e., doprowadziła do masowych migracji barbarzyńców na tereny cesarstwa.
Wizygoci splądrowali Rzym w 410 roku n.e.
Był to szok dla ówczesnych ludzi.
Pokazywał słabość cesarstwa.
Wandalowie założyli własne królestwo w Afryce Północnej.
Odcięli Rzym od dostaw zboża.
Hunowie pod wodzą Attyli pustoszyli Europę.
Ich najazdy zmusiły Rzymian do zawarcia z nimi pokoju i płacenia daniny.
Cesarstwo nie było w stanie skutecznie bronić się przed naporem barbarzyńców.
Osłabienie polityczne i gospodarcze dodatkowo utrudniało obronę.
W 395 roku n.e. cesarz Teodozjusz Wielki podzielił cesarstwo między swoich synów: Arkadiusza (część wschodnia) i Honoriusza (część zachodnia).
Podział ten miał ułatwić zarządzanie państwem i obronę przed barbarzyńcami.
Okazał się jednak trwały i doprowadził do powstania dwóch odrębnych państw: Cesarstwa Zachodniorzymskiego i Cesarstwa Wschodniorzymskiego (Bizantyjskiego).
Cesarstwo Zachodniorzymskie upadło w 476 roku n.e., kiedy to Odoaker, wódz germański, zdetronizował ostatniego cesarza, Romulusa Augustulusa.
Cesarstwo Wschodniorzymskie przetrwało natomiast aż do 1453 roku, kiedy to Konstantynopol został zdobyty przez Turków Osmańskich.
Podsumowując, kryzys polityczny, problemy gospodarcze i najazdy barbarzyńskie to trzy główne przyczyny podziału Cesarstwa Rzymskiego. Był to złożony proces, który trwał przez wiele lat i miał ogromny wpływ na dalszą historię Europy.
