Witajcie! Przygotowując się do sprawdzianu z biologii w klasie 5, na pewno spotkaliście się z pojęciami takimi jak wirusy, bakterie, protisty i grzyby. Brzmi skomplikowanie? Spokojnie, rozłóżmy to na czynniki pierwsze!
Czym są mikroorganizmy?
Wszystkie te nazwy odnoszą się do mikroorganizmów. To bardzo małe organizmy, których nie widać gołym okiem. Potrzebny jest mikroskop, żeby je zobaczyć.
Wirusy: Małe "złośliwce"
Zacznijmy od wirusów. Co to takiego?
Wirus to bardzo prosty organizm (a właściwie, niektórzy twierdzą, że nawet nie do końca organizm!), który potrzebuje komórki gospodarza, żeby się rozmnażać. Sam nie potrafi. Trochę jak pirat, który napada na statek i go wykorzystuje.
Komórka gospodarza to komórka żywego organizmu (człowieka, zwierzęcia, rośliny, a nawet bakterii!), w której wirus się "agnieżdża" i zmusza ją do produkowania kolejnych wirusów.
Jak to wygląda w praktyce? Na przykład wirus grypy. Kiedy wniknie do komórek w Twoim nosie i gardle, zaczyna je wykorzystywać do produkcji kolejnych wirusów grypy. Dlatego właśnie czujesz się źle i masz objawy grypy.
Wirusy są bardzo małe, znacznie mniejsze od bakterii. Mają prostą budowę – składają się z materiału genetycznego (DNA lub RNA) otoczonego kapsydem (białkową otoczką).
Przykłady chorób wywoływanych przez wirusy: grypa, ospa wietrzna, odra, różyczka, COVID-19.
Bakterie: Nasi mali współlokatorzy (czasem uciążliwi)
Teraz bakterie. Co to za stworzenia?
Bakteria to jednokomórkowy organizm, który ma już własną komórkę, choć prostą. Może żyć samodzielnie, w przeciwieństwie do wirusów.
Bakterie są wszędzie! W glebie, w wodzie, w powietrzu, na Twojej skórze, a nawet w Twoim jelicie. Niektóre są dla nas pożyteczne, a inne szkodliwe.
Dobre bakterie? Na przykład te, które żyją w Twoich jelitach i pomagają trawić pokarm. Albo te, które wykorzystuje się do produkcji jogurtów i kiszonek.
Złe bakterie? Na przykład te, które wywołują choroby, takie jak angina, zapalenie płuc, czy zatrucie pokarmowe.
Bakterie mają różne kształty: kuliste (ziarniaki), pałeczkowate (pałeczki), spiralne (krętki). Rozmnażają się bardzo szybko, dzieląc się na pół.
Przykłady chorób wywoływanych przez bakterie: angina, zapalenie płuc, borelioza.
Protisty: Różnorodna grupa "wszystkiego po trochu"
Kolejna grupa to protisty. To trochę bardziej skomplikowana sprawa.
Protisty to bardzo różnorodna grupa organizmów jednokomórkowych (i czasem wielokomórkowych), które nie są ani zwierzętami, ani roślinami, ani grzybami. Trochę jak "wszystko po trochu".
Wiele protistów żyje w wodzie. Niektóre są samożywne (jak rośliny), czyli same wytwarzają pokarm w procesie fotosyntezy. Inne są cudzożywne (jak zwierzęta), czyli muszą zjadać inne organizmy.
Przykład protista: euglena. To jednokomórkowy organizm, który ma chloroplasty i potrafi przeprowadzać fotosyntezę, ale może też zjadać inne organizmy, gdy brakuje światła.
Inny przykład: ameba. To pełzakowaty protist, który porusza się i odżywia za pomocą nibynóżek.
Niektóre protisty wywołują choroby, na przykład malaria. Jest ona powodowana przez pierwotniaka o nazwie Plasmodium, który przenoszony jest przez komary.
Grzyby: Więcej niż tylko pieczarki
Na koniec – grzyby. Myślisz, że to tylko pieczarki i borowiki?
Grzyby to organizmy, które mają cechy zarówno roślin, jak i zwierząt, ale nie są ani jednymi, ani drugimi. Są cudzożywne, czyli pobierają pokarm z otoczenia, rozkładając martwą materię organiczną (saprofity) lub żyjąc na innych organizmach (pasożyty).
Grzyby mogą być jednokomórkowe (np. drożdże) lub wielokomórkowe (np. grzyby kapeluszowe).
Drożdże wykorzystywane są do produkcji pieczywa, piwa i wina. To jednokomórkowe grzyby, które przeprowadzają proces fermentacji.
Grzyby kapeluszowe to te, które zbieramy w lesie. Składają się z grzybni (nitkowatej struktury ukrytej w ziemi) i owocnika (części, którą widzimy nad ziemią, z kapeluszem i trzonem).
Niektóre grzyby są jadalne (np. pieczarki, borowiki), a inne trujące (np. muchomor sromotnikowy). Trzeba bardzo uważać, żeby nie pomylić!
Niektóre grzyby wywołują choroby, np. grzybica. To infekcja skóry, paznokci lub włosów.
Podsumowanie w pigułce
Żeby zapamiętać najważniejsze różnice:
- Wirusy: Bardzo małe, potrzebują komórki gospodarza, żeby się rozmnażać.
- Bakterie: Jednokomórkowe, mogą żyć samodzielnie, niektóre pożyteczne, inne szkodliwe.
- Protisty: Różnorodna grupa, jednokomórkowe i wielokomórkowe, niektóre samożywne, inne cudzożywne.
- Grzyby: Cudzożywne, jednokomórkowe i wielokomórkowe, rozkładają materię organiczną lub pasożytują.
Mam nadzieję, że teraz wszystko jest jasne! Powodzenia na sprawdzianie!
