Witajcie, drodzy uczniowie klasy 8! Przygotujcie się na sprawdziany z Wiedzy o Społeczeństwie (WOS). Razem damy radę!
Rozdział 1: Społeczeństwo i Ty
Co to jest społeczeństwo?
Społeczeństwo to grupa ludzi połączonych wspólnymi więziami. Mieszkają oni na określonym terytorium. Ważna jest też wspólna kultura i poczucie tożsamości.
Czy Ty jesteś częścią społeczeństwa? Oczywiście! Każdy z nas ma swoją rolę.
Rodzaje więzi społecznych
Istnieje kilka rodzajów więzi. Mamy więzi krwi, czyli rodzina. Są też więzi terytorialne – mieszkańcy danej miejscowości.
Ważne są również więzi ideologiczne (wyznawane wartości) i więzi interesów (np. członkowie organizacji).
Normy społeczne
Normy społeczne to zasady, które regulują nasze zachowanie. Mówią nam, co jest akceptowalne, a co nie.
Są różne rodzaje norm. Obyczaje to niepisane zasady, np. witanie się. Zwyczaje to utrwalone sposoby postępowania. Prawo to normy spisane i egzekwowane przez państwo.
Kontrola społeczna
Kontrola społeczna pilnuje, żebyśmy przestrzegali norm. Są różne formy kontroli: pochwały, nagany, kary.
Może być formalna (np. policja, sądy) i nieformalna (np. opinia publiczna, ostracyzm).
Rozdział 2: Państwo
Co to jest państwo?
Państwo to organizacja polityczna. Ma określone terytorium, ludność i rząd. Posiada monopol na legalne stosowanie przemocy.
Państwo dba o bezpieczeństwo, porządek i rozwój.
Funkcje państwa
Państwo pełni wiele funkcji. Funkcja wewnętrzna to np. zapewnienie bezpieczeństwa, edukacji i opieki zdrowotnej.
Funkcja zewnętrzna to relacje z innymi państwami, obrona granic.
Formy państwa
Monarchia to forma, w której władzę sprawuje monarcha (król, cesarz). Republika to forma, w której władzę sprawują wybierani przedstawiciele.
Ważny jest też podział na państwa unitarne (jednolita struktura władzy) i państwa federalne (część władzy mają regiony).
Władza w państwie
Trójpodział władzy to zasada demokracji. Mamy władzę ustawodawczą (parlament), wykonawczą (rząd) i sądowniczą (sądy).
Każda władza kontroluje pozostałe. To zapobiega nadużyciom.
Rozdział 3: Demokracja
Co to jest demokracja?
Demokracja to system, w którym władzę sprawuje naród. Obywatele mają wpływ na rządy.
W demokracji ważne są wolne wybory, prawa człowieka i wolność słowa.
Zasady demokracji
W demokracji przestrzega się wielu zasad. Rządy prawa oznaczają, że wszyscy są równi wobec prawa. Pluralizm to różnorodność poglądów i partii politycznych.
Ochrona praw mniejszości jest kluczowa. Większość rządzi, ale musi uwzględniać prawa mniejszości.
Udział obywateli w życiu publicznym
Obywatele mogą uczestniczyć w życiu publicznym na różne sposoby. Głosowanie w wyborach to podstawa.
Można też działać w organizacjach pozarządowych, pisać petycje, uczestniczyć w debatach.
Rozdział 4: Prawa Człowieka
Co to są prawa człowieka?
Prawa człowieka to prawa, które przysługują każdemu człowiekowi. Są niezbywalne, nienaruszalne i powszechne.
Wynikają z godności człowieka.
Rodzaje praw człowieka
Mamy prawa osobiste (prawo do życia, wolność od tortur). Są też prawa polityczne (prawo do głosowania, wolność słowa).
Prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne (prawo do pracy, edukacji, opieki zdrowotnej) też są bardzo ważne.
Ochrona praw człowieka
Prawa człowieka chronione są przez konstytucję, ustawy i umowy międzynarodowe. Istnieją różne organizacje (np. Amnesty International), które monitorują przestrzeganie praw człowieka.
W Polsce działa Rzecznik Praw Obywatelskich, który stoi na straży praw i wolności obywateli.
Rozdział 5: Polska – Moja Ojczyzna
Polska – historia i symbole
Polska ma bogatą historię. Ważne wydarzenia to m.in. chrzest Polski (966 r.), unia polsko-litewska (1386 r.) i odzyskanie niepodległości (1918 r.).
Symbole narodowe to flaga (biało-czerwona), godło (orzeł biały) i hymn (Mazurek Dąbrowskiego).
Ustrój polityczny Polski
Polska jest republiką. Obowiązuje trójpodział władzy. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym.
Prezydent jest głową państwa. Rząd sprawuje władzę wykonawczą. Parlament (Sejm i Senat) sprawuje władzę ustawodawczą.
Polska w Unii Europejskiej
Polska jest członkiem Unii Europejskiej od 2004 roku. To przynosi wiele korzyści: swobodny przepływ osób, towarów i usług.
Udział w UE wiąże się też z obowiązkami, np. przestrzeganie prawa unijnego.
Podsumowanie
Pamiętaj! Społeczeństwo, państwo, demokracja, prawa człowieka i Polska to kluczowe pojęcia. Zrozumienie ich pozwoli Ci świetnie zdać sprawdzian!
Powodzenia! Jesteś w stanie to zrobić!
