Witajcie! Porozmawiajmy dzisiaj o Sprawdzianie ze Zdania Pojedynczego w klasie 5. Brzmi strasznie? Bez obaw! Rozłożymy to na czynniki pierwsze. Zobaczycie, że to nic trudnego.
Co to jest zdanie?
Zacznijmy od podstaw. Zdanie to grupa wyrazów, która wyraża pełną myśl. Na przykład: "Pies szczeka." To jest zdanie. Ma swój początek i koniec, i przekazuje konkretną informację. Zdanie zawsze zaczyna się wielką literą i kończy kropką, pytajnikiem lub wykrzyknikiem. Na co dzień używamy mnóstwa zdań, nawet o tym nie myśląc.
Pomyślcie o tym jak o wiadomości. Chcecie komuś coś przekazać, używacie słów, które razem tworzą zdanie. Na przykład, zamiast powiedzieć tylko "Jabłko", mówicie "Lubię jabłko." To już jest zdanie, bo wyraża pełną myśl.
Zdanie musi mieć sens. Jeśli powiem "Dom zielony na", to nie jest zdanie. To po prostu zbiór słów bez logicznego połączenia. Ale jeśli powiem "Dom jest zielony.", to już jest poprawne i ma sens.
Co to jest zdanie pojedyncze?
Teraz przejdźmy do sedna: zdanie pojedyncze. To zdanie, które zawiera tylko jedno orzeczenie. Orzeczenie? Co to takiego? Już tłumaczę!
Orzeczenie to nic innego jak czasownik w zdaniu. Czyli słowo, które mówi, co ktoś robi albo co się z kimś dzieje. W zdaniu "Pies szczeka", orzeczeniem jest słowo "szczeka". To ono mówi, co robi pies. Zatem zdanie pojedyncze ma tylko jedno takie słowo, jeden czasownik.
Spójrzmy na przykład: "Kot pije mleko." Mamy tutaj tylko jeden czasownik: "pije". To orzeczenie. Dlatego to zdanie jest pojedyncze. Inny przykład: "Dziecko śpi." Orzeczeniem jest "śpi". Znowu jedno orzeczenie, więc zdanie pojedyncze. Zdanie pojedyncze może być krótkie, np. "Pada." lub długie, np. "Wczoraj wieczorem bardzo mocno padał deszcz." Ważne, żeby był tylko jeden czasownik.
Podmiot i orzeczenie – nierozłączna para
Ważne elementy zdania to podmiot i orzeczenie. Podmiot to ten, kto wykonuje czynność (lub o kim mowa w zdaniu). Orzeczenie już znamy – to czasownik. Podmiot i orzeczenie tworzą podstawę zdania.
W zdaniu "Mama gotuje obiad", podmiotem jest "Mama" (kto gotuje?), a orzeczeniem jest "gotuje" (co robi?). Podobnie w zdaniu "Słońce świeci", podmiotem jest "Słońce", a orzeczeniem "świeci". Pamiętajcie, żeby zawsze szukać, kto albo co wykonuje daną czynność.
Często podmiot jest ukryty. Na przykład w zdaniu "Lubię lody", podmiotem jest "ja" (ja lubię lody), ale nie jest on wyrażony bezpośrednio. Mimo to, podmiot istnieje i można go się domyślić. Orzeczenie zawsze musi być widoczne. Bez orzeczenia nie ma zdania!
Rozbiór logiczny zdania pojedynczego
Rozbiór logiczny zdania pojedynczego to nic innego jak określenie, co jest w nim najważniejsze. Chodzi o znalezienie podmiotu i orzeczenia. Potem możemy dodać resztę informacji – okoliczniki, dopełnienia, przydawki. Ale podmiot i orzeczenie to podstawa!
Weźmy zdanie: "Mały pies biega szybko po parku". Najpierw szukamy orzeczenia: "biega". Kto biega? "Pies". Więc "pies" to podmiot. A "mały", "szybko", "po parku" to dodatkowe informacje, które opisują, jaki pies biega, jak biega i gdzie biega. Nie zmieniają one faktu, że mamy tylko jedno orzeczenie.
Spróbujmy z innym zdaniem: "Wczoraj wieczorem tata czytał interesującą książkę". Orzeczenie: "czytał". Kto czytał? "Tata". Zatem "tata" to podmiot. A "wczoraj wieczorem", "interesującą książkę" to informacje dodatkowe. Ważne, żebyście zrozumieli, że dodatkowe słowa w zdaniu nie oznaczają, że przestaje być ono pojedyncze. Liczy się tylko liczba orzeczeń.
Przykłady zdań pojedynczych
Aby to lepiej zrozumieć, przeanalizujmy kilka przykładów zdań pojedynczych:
* "Ptak śpiewa na drzewie." (Orzeczenie: śpiewa) * "Dzieci grają w piłkę." (Orzeczenie: grają) * "Tata naprawia samochód." (Orzeczenie: naprawia) * "Słońce zachodzi za horyzontem." (Orzeczenie: zachodzi) * "Uczę się do sprawdzianu." (Orzeczenie: uczę się) * "Babcia piecze pyszne ciasto." (Orzeczenie: piecze) * "Książka leży na stole." (Orzeczenie: leży) * "Mama ugotowała obiad." (Orzeczenie: ugotowała) * "Kasia czyta książkę." (Orzeczenie: czyta) * "Pies bawi się piłką." (Orzeczenie: bawi się)W każdym z tych zdań występuje tylko jeden czasownik, czyli jedno orzeczenie. Dlatego wszystkie te zdania są pojedyncze. Zauważcie, że zdania mogą być różnej długości i opisywać różne sytuacje, ale zawsze mają tylko jedno orzeczenie.
Jak odróżnić zdanie pojedyncze od złożonego?
Czasami łatwo pomylić zdanie pojedyncze ze zdaniem złożonym. Zdanie złożone ma więcej niż jedno orzeczenie. Na przykład: "Pies szczeka i kot miauczy." Mamy tutaj dwa orzeczenia: "szczeka" i "miauczy". Więc to jest zdanie złożone.
Kluczem jest policzenie czasowników. Jeśli jest jeden, to zdanie pojedyncze. Jeśli jest więcej, to zdanie złożone. Na przykład: "Poszedłem do sklepu, kupiłem chleb i wróciłem do domu". Mamy trzy czasowniki "poszedłem", "kupiłem" i "wróciłem". Zatem to zdanie jest złożone.
Pamiętajcie o spójnikach! Spójniki (np. i, ale, lub, więc) często łączą ze sobą zdania składowe w zdaniu złożonym. Ale nie zawsze! Zdanie "Biegam i skaczę" jest złożone, bo "biegam" i "skaczę" to dwa orzeczenia. Ale zdanie "Lubię lody i ciastka" jest pojedyncze, bo "lubię" to jedyne orzeczenie, a "lody i ciastka" to dopełnienie.
Ćwiczenia praktyczne
Teraz czas na małe ćwiczenia! Spróbujcie rozpoznać, które z poniższych zdań są pojedyncze:
1. "Dziś świeci słońce." 2. "Poszedłem do kina, bo chciałem zobaczyć nowy film." 3. "Mama gotuje obiad i tata ogląda telewizję." 4. "Lubię jeść lody." 5. "Pies biega po parku." 6. "Uczę się do sprawdzianu i słucham muzyki."Odpowiedzi: 1, 4 i 5 to zdania pojedyncze. Reszta to zdania złożone, ponieważ mają więcej niż jedno orzeczenie.
Mam nadzieję, że teraz rozumiecie, czym jest zdanie pojedyncze i jak je rozpoznać. Pamiętajcie o podmiocie i orzeczeniu! Powodzenia na sprawdzianie!
