Przygotowując się do sprawdzianu ze średniowiecza na lekcji języka polskiego w liceum, warto usystematyzować wiedzę. Skupmy się na najważniejszych aspektach epoki. Pomoże to lepiej zrozumieć literaturę i kulturę tamtego okresu.
Kultura i filozofia średniowiecza
Średniowiecze to okres w historii Europy, który trwał od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego (V wiek) do renesansu (XV wiek). Dominującą rolę odgrywał Kościół katolicki. Wpływał on na wszystkie dziedziny życia, od polityki po sztukę i naukę.
Charakterystyczna dla średniowiecza była teocentryczna wizja świata. Bóg był w centrum zainteresowania, a życie doczesne traktowano jako przygotowanie do życia wiecznego. Wszystkie działania miały służyć chwale Bożej i zbawieniu duszy. Ważne było przestrzeganie zasad moralnych i religijnych.
Filozofia średniowiecza rozwijała się pod wpływem myśli starożytnych filozofów, przede wszystkim Arystotelesa, ale interpretowano ją w duchu chrześcijańskim. Wybitnymi filozofami byli św. Augustyn i św. Tomasz z Akwinu. Starali się oni pogodzić wiarę z rozumem.
Literatura średniowiecza
Literatura średniowieczna pełniła przede wszystkim funkcję dydaktyczną i religijną. Miała uczyć dobrych obyczajów i prawd wiary. Często posługiwano się alegorią i symboliką. Teksty były często anonimowe.
Do najważniejszych gatunków literackich należą: hagiografia (żywoty świętych), kroniki (opisy wydarzeń historycznych), pieśni religijne (np. Bogurodzica), dramaty liturgiczne (początki teatru), romanse rycerskie i wiersze. Utwory były często przepisywane ręcznie przez mnichów. Dlatego zachowało się ich stosunkowo niewiele.
Bogurodzica to najstarsza zachowana polska pieśń religijna. Pełniła funkcję hymnu państwowego i bojowego. Jej język jest archaiczny, ale przesłanie wciąż aktualne. Utwór wyraża prośbę o wstawiennictwo Matki Bożej u Boga.
Motywy literackie
W literaturze średniowiecza często pojawiają się określone motywy. Należą do nich: danse macabre (taniec śmierci), memento mori (pamiętaj o śmierci), deesis (wstawiennictwo), vanitas (marność). Motywy te przypominają o nietrwałości życia i konieczności przygotowania się na śmierć.
Sztuka średniowiecza
Sztuka średniowieczna również miała przede wszystkim charakter religijny. W architekturze dominowały dwa style: romański i gotycki. Styl romański charakteryzuje się masywnymi budowlami, małymi oknami i grubymi murami. Styl gotycki to strzeliste budowle, duże okna wypełnione witrażami i bogate zdobienia.
W malarstwie dominowały ikony i freski. Ikony to obrazy o tematyce religijnej, malowane na deskach. Freski to malowidła wykonywane na mokrym tynku. W rzeźbie przedstawiano przede wszystkim postacie świętych i sceny biblijne. Ważna była symbolika i przekazywanie treści religijnych.
Rycerstwo i etos rycerski
Rycerstwo było ważną warstwą społeczną w średniowieczu. Rycerze byli wojownikami, którzy bronili swojego pana i kraju. Musieli przestrzegać określonego kodeksu honorowego. Etos rycerski to zbiór zasad i wartości, którymi powinien kierować się rycerz.
Do najważniejszych cech rycerza należały: odwaga, honor, wierność, pobożność, szlachetność, uprzejmość. Rycerz powinien być gotów oddać życie za swojego pana i wiarę. Powinien bronić słabszych i potrzebujących. Idealny rycerz to wzór cnót i moralności.
W literaturze średniowiecznej popularne były romanse rycerskie. Opowiadały one o przygodach rycerzy, ich miłościach i walkach. Przykładem jest Pieśń o Rolandzie, która opowiada o bohaterstwie rycerza Rolanda podczas bitwy w wąwozie Roncevaux.
Język i piśmiennictwo
W średniowieczu językiem uczonym była łacina. W języku łacińskim pisano dokumenty, kroniki, dzieła naukowe i teologiczne. Języki narodowe rozwijały się stopniowo.
W Polsce pierwsze teksty w języku polskim pojawiły się w XIII wieku. Najstarszym zabytkiem języka polskiego jest Kazanie świętokrzyskie. Jest to zbiór kazań, które prawdopodobnie były wygłaszane w klasztorze benedyktynów na Łysej Górze.
Podsumowanie
Średniowiecze to epoka pełna kontrastów. Charakteryzuje się silnym wpływem religii, ale również rozwojem kultury i sztuki. Znajomość charakterystycznych cech epoki i najważniejszych utworów literackich pozwoli lepiej zrozumieć sprawdzian ze średniowiecza i uzyskać dobry wynik. Pamiętaj o powtórzeniu informacji dotyczących Bogurodzicy, etosu rycerskiego, architektury romańskiej i gotyckiej, oraz teocentrycznej wizji świata. Powodzenia!
