Witajcie ósmoklasiści! Przygotowujemy się do sprawdzianu z Wiedzy o Społeczeństwie (WOS), dział 3, zgodnie z podręcznikiem Nowej Ery. Ten dział skupia się na bardzo ważnych aspektach funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego i demokracji. Zrozumienie tych zagadnień jest kluczowe nie tylko na sprawdzian, ale i dla świadomego uczestnictwa w życiu publicznym.
Organizacja pozarządowe (NGO)
Zaczniemy od organizacji pozarządowych (NGO). Co to takiego? To organizacje, które nie są częścią rządu, ani nie działają dla zysku. Ich celem jest realizacja konkretnych celów społecznych, takich jak ochrona środowiska, pomoc humanitarna, edukacja, czy promocja praw człowieka. Przykładem NGO jest Polski Czerwony Krzyż, który udziela pomocy ofiarom katastrof i wypadków.
Organizacje NGO działają na różnych szczeblach – lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Mogą przyjmować różne formy prawne, np. stowarzyszenia lub fundacje. Finansowane są z różnych źródeł, takich jak darowizny, dotacje, granty, czy zbiórki publiczne. Działalność NGO jest bardzo ważna dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.
Jakie są cechy charakterystyczne NGO? Przede wszystkim dobrowolność - ludzie dobrowolnie angażują się w ich działalność. Kolejna cecha to niezależność od władz państwowych. Istotna jest także non-profitowość, czyli brak nastawienia na zysk. Wreszcie, użyteczność społeczna, czyli działanie na rzecz dobra wspólnego.
Media w społeczeństwie
Kolejnym ważnym tematem są media. Media to środki masowego przekazu, takie jak telewizja, radio, prasa i internet. Odgrywają kluczową rolę w informowaniu społeczeństwa o bieżących wydarzeniach, kształtowaniu opinii publicznej i kontrolowaniu władzy. Dlatego tak ważne jest, by media były niezależne i obiektywne. Media mogą być zarówno publiczne (finansowane przez państwo), jak i prywatne (finansowane z reklam, abonamentów, itp.).
Media pełnią wiele funkcji. Funkcja informacyjna polega na dostarczaniu rzetelnych informacji o wydarzeniach w kraju i na świecie. Funkcja opiniotwórcza to kształtowanie opinii publicznej poprzez komentarze, analizy i publicystykę. Funkcja kontrolna to monitorowanie działalności władzy i ujawnianie nieprawidłowości. Media mogą także pełnić funkcję edukacyjną i rozrywkową.
W kontekście mediów często mówi się o wolności słowa. Jest to prawo każdego człowieka do swobodnego wyrażania swoich poglądów i przekonań. Wolność słowa jest fundamentem demokracji. Oczywiście, wolność słowa ma swoje granice. Nie można na przykład nawoływać do nienawiści, znieważać innych osób, czy rozpowszechniać nieprawdziwych informacji (tzw. fake news). Właśnie z tego powodu tak ważna jest etyka dziennikarska.
Partie polityczne
Następny temat to partie polityczne. Partia polityczna to zorganizowana grupa ludzi, która dąży do zdobycia i utrzymania władzy w państwie. Partie polityczne różnią się między sobą programami, ideologiami i celami. W demokracji partie polityczne odgrywają kluczową rolę w procesie wyborczym i w kształtowaniu polityki państwa.
Partie polityczne realizują swoje cele poprzez udział w wyborach, reprezentowanie interesów różnych grup społecznych, formułowanie programów politycznych i wpływanie na decyzje władz. W Polsce mamy system wielopartyjny, co oznacza, że istnieje wiele partii politycznych, które konkurują ze sobą o władzę. Przykłady partii politycznych w Polsce to Prawo i Sprawiedliwość, Platforma Obywatelska, czy Lewica.
Każda partia polityczna ma swój program, który zawiera propozycje rozwiązań problemów społecznych, gospodarczych i politycznych. Partie polityczne różnią się także swoimi ideologiami, czyli systemami wartości i przekonań na temat idealnego ustroju państwa i społeczeństwa. Ideologie można podzielić na lewicowe, prawicowe i centrowe. Ważne jest, aby analizować programy i ideologie partii, zanim oddamy na nie głos w wyborach.
Wybory i demokracja
Przejdźmy teraz do wyborów. Wybory to proces, w którym obywatele wybierają swoich przedstawicieli do władzy. Wybory są fundamentem demokracji. Dzięki wyborom obywatele mają realny wpływ na to, kto rządzi w państwie i jaką politykę prowadzi. W Polsce mamy różne rodzaje wyborów: do Sejmu, Senatu, Parlamentu Europejskiego, wyborów prezydenckich i samorządowych.
Wybory w Polsce są powszechne (prawo głosu ma każdy obywatel, który ukończył 18 lat), równe (każdy głos ma taką samą wagę), bezpośrednie (wybieramy konkretnych kandydatów, a nie elektorów), tajne (nikt nie może wiedzieć, na kogo oddaliśmy głos). Głosowanie jest dobrowolne, co oznacza, że nikt nie może nas zmusić do wzięcia udziału w wyborach. Ale udział w wyborach jest naszym obywatelskim obowiązkiem.
Demokracja to system polityczny, w którym władza należy do ludu. Obywatele mają prawo do udziału w rządzeniu państwem poprzez wybory, referenda, zgromadzenia publiczne, czy konsultacje społeczne. W demokracji przestrzegane są prawa i wolności obywatelskie, takie jak wolność słowa, wolność zgromadzeń, wolność wyznania, czy prawo do sprawiedliwego procesu. Demokracja opiera się na zasadzie praworządności, czyli przestrzegania prawa przez wszystkich obywateli i władze.
Referendum
Referendum to forma głosowania, w której obywatele wypowiadają się w konkretnej sprawie, np. w sprawie zmiany konstytucji, przystąpienia do Unii Europejskiej, czy budowy elektrowni atomowej. Wynik referendum jest wiążący dla władz, jeśli wzięła w nim udział określona liczba osób (tzw. próg frekwencji).
Inicjatywa ustawodawcza obywateli
Inicjatywa ustawodawcza obywateli to prawo grupy obywateli do zgłoszenia projektu ustawy do Sejmu. Jeśli projekt ustawy zostanie poparty odpowiednią liczbą podpisów, Sejm musi go rozpatrzyć. To kolejny sposób, w jaki obywatele mogą wpływać na proces tworzenia prawa.
Pamiętajcie, aby dokładnie przeczytać podręcznik, notatki z lekcji i rozwiązywać zadania. Powodzenia na sprawdzianie!
