Hej Ósmoklasiści! Przygotowujecie się do sprawdzianów z biologii z Nowej Ery? Super! Ten przewodnik pomoże Wam uporządkować wiedzę i poczuć się pewniej.
Dział 1: Komórka – podstawowa jednostka życia
Komórka to fundament wszystkiego, co żywe. Pamiętajcie o jej podstawowych elementach.
Budowa komórki
Błona komórkowa otacza komórkę i reguluje transport substancji. Chroni ją.
Cytoplazma to galaretowata substancja wypełniająca komórkę. Znajdują się w niej organelle.
Jądro komórkowe steruje wszystkimi procesami w komórce. Zawiera DNA. To centrum dowodzenia!
Rodzaje komórek
Wyróżniamy dwa główne typy komórek: prokariotyczne (bez jądra) i eukariotyczne (z jądrem).
Komórki prokariotyczne to na przykład bakterie. Są prostsze.
Komórki eukariotyczne budują rośliny, zwierzęta i grzyby. Są bardziej złożone.
Funkcje organelli komórkowych
Mitochondria to "elektrownie" komórki. Produkują energię.
Rybosomy odpowiadają za syntezę białek.
Aparat Golgiego modyfikuje i transportuje białka.
Siateczka endoplazmatyczna uczestniczy w transporcie i syntezie różnych substancji.
Chloroplasty (tylko w komórkach roślinnych) przeprowadzają fotosyntezę.
Dział 2: Tkanki – zespoły komórek
Tkanka to grupa komórek o podobnej budowie i funkcji.
Rodzaje tkanek zwierzęcych
Tkanka nabłonkowa pokrywa powierzchnię ciała i wyściela narządy. Chroni i wchłania.
Tkanka łączna łączy i wspiera inne tkanki. Należą do niej krew, kości i chrząstka.
Tkanka mięśniowa umożliwia ruch. Wyróżniamy tkankę mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną szkieletową i poprzecznie prążkowaną serca.
Tkanka nerwowa przewodzi impulsy nerwowe. Buduje mózg, rdzeń kręgowy i nerwy.
Rodzaje tkanek roślinnych
Tkanka okrywająca chroni roślinę przed utratą wody i uszkodzeniami. To na przykład skórka.
Tkanka miękiszowa wypełnia wnętrze organów roślinnych i magazynuje substancje odżywcze.
Tkanka wzmacniająca nadaje roślinie sztywność i wytrzymałość.
Tkanka przewodząca transportuje wodę i substancje odżywcze. Należą do niej drewno i łyko.
Tkanka twórcza umożliwia wzrost rośliny. Znajduje się na przykład w stożkach wzrostu korzeni i pędów.
Dział 3: Królestwa organizmów
Świat organizmów dzieli się na pięć królestw: bakterie, protisty, grzyby, rośliny i zwierzęta.
Charakterystyka poszczególnych królestw
Bakterie to organizmy jednokomórkowe, bez jądra komórkowego (prokariotyczne). Są wszędzie!
Protisty to bardzo zróżnicowana grupa organizmów eukariotycznych. Mogą być jedno- lub wielokomórkowe.
Grzyby są cudzożywne. Posiadają ściany komórkowe zbudowane z chityny.
Rośliny są samożywne. Przeprowadzają fotosyntezę. Posiadają ściany komórkowe zbudowane z celulozy.
Zwierzęta są cudzożywne. Nie mają ścian komórkowych.
Dział 4: Funkcjonowanie organizmów – odżywianie i oddychanie
Organizmy muszą pobierać pokarm i oddychać, aby żyć.
Sposoby odżywiania się
Samożywność (autotrofizm) – organizmy same wytwarzają pokarm (np. rośliny przez fotosyntezę).
Cudzożywność (heterotrofizm) – organizmy pobierają gotowy pokarm (np. zwierzęta).
Proces fotosyntezy
Fotosynteza to proces, w którym rośliny, przy udziale światła, wytwarzają glukozę i tlen z dwutlenku węgla i wody.
Równanie fotosyntezy: 6CO2 + 6H2O + światło → C6H12O6 + 6O2
Oddychanie komórkowe
Oddychanie komórkowe to proces, w którym organizmy uzyskują energię z glukozy, zużywając tlen i wytwarzając dwutlenek węgla i wodę.
Równanie oddychania komórkowego: C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + energia
Dział 5: Rozmnażanie się organizmów
Rozmnażanie to proces powielania się organizmów.
Rodzaje rozmnażania
Rozmnażanie bezpłciowe – powstaje potomstwo identyczne genetycznie z rodzicem (np. przez podział komórki, pączkowanie).
Rozmnażanie płciowe – powstaje potomstwo o zróżnicowanym genotypie, dzięki połączeniu gamet (komórek rozrodczych).
Znaczenie rozmnażania płciowego
Rozmnażanie płciowe zwiększa różnorodność genetyczną populacji. To ważne dla ewolucji i adaptacji do zmieniających się warunków.
Dział 6: Genetyka – dziedziczenie cech
Genetyka to nauka o dziedziczeniu cech.
Podstawowe pojęcia
Gen to odcinek DNA zawierający informację o jednej cesze.
Allel to wersja genu.
Genotyp to zestaw genów danego organizmu.
Fenotyp to zespół cech danego organizmu.
Homozygota to organizm, który ma dwa identyczne allele danego genu.
Heterozygota to organizm, który ma dwa różne allele danego genu.
Allele dominujące ujawniają się w fenotypie, nawet jeśli występują tylko w jednej kopii.
Allele recesywne ujawniają się w fenotypie tylko wtedy, gdy występują w dwóch kopiach.
Podsumowanie
Pamiętajcie o:
- Budowie i funkcji komórki
- Rodzajach tkanek
- Podziale na królestwa
- Procesach odżywiania i oddychania
- Rodzajach rozmnażania
- Podstawowych pojęciach z genetyki
Powodzenia na sprawdzianach! Dasz radę!
