Hej ósmoklasisto! Czeka Cię sprawdzian z biologii o ewolucji? Bez obaw! Spróbujemy to zrozumieć razem. Wizualnie i prosto.
Co to w ogóle ewolucja?
Wyobraź sobie drzewo. Ale nie zwykłe drzewo. To Drzewo Życia!
Na dole, przy korzeniach, są najprostsze organizmy. Bakterie, proste komórki. Pomyśl o nich jak o pierwszych budulcach.
Wyżej, gałęzie się rozdzielają. Powstają coraz bardziej złożone stworzenia. Ryby, płazy, gady, ptaki, ssaki.
Ewolucja to właśnie ta podróż w górę Drzewa Życia. Zmiana i rozwój organizmów na przestrzeni milionów lat.
To nie jest tak, że ryba nagle staje się krokodylem. To bardzo, bardzo powolny proces. Jak rzeźbienie skały przez wiatr.
Teoria ewolucji Darwina – o co chodzi?
Karol Darwin. Zapamiętaj to nazwisko. To on wpadł na pomysł doboru naturalnego.
Wyobraź sobie populację ptaków. Niektóre mają dłuższe dzioby, inne krótsze.
Jeśli akurat dostępne są głębokie kwiaty, to te z dłuższymi dziobami mają przewagę. Mogą łatwiej zdobyć nektar.
Przeżywają, rozmnażają się, przekazują geny dalej. Coraz więcej ptaków ma długie dzioby.
To właśnie dobór naturalny. Przeżywają te osobniki, które są najlepiej przystosowane do środowiska.
To jak konkurs. Wygrywa ten, kto ma najlepsze narzędzia do przetrwania.
Dowody na ewolucję – skąd wiemy, że to prawda?
Mamy wiele dowodów. Jak puzzle układające się w całość.
Skamieniałości
To jak zdjęcia z przeszłości. Odkrywamy szczątki organizmów, które żyły miliony lat temu.
Widzimy, jak zmieniały się np. kości koni. Od małych, leśnych zwierząt do dużych, stepowych biegaczy.
To jak oglądanie starego albumu rodzinnego. Widzisz, jak zmieniałeś się na przestrzeni lat.
Anatomia porównawcza
Spójrz na swoją rękę. A teraz na skrzydło nietoperza. I płetwę wieloryba.
Na pierwszy rzut oka wyglądają zupełnie inaczej. Ale! Pod spodem mają podobną budowę kości.
To znaczy, że mamy wspólnego przodka. Z czasem nasze kończyny przystosowały się do różnych funkcji.
To jak różne narzędzia w warsztacie. Młotek, śrubokręt, piła. Wszystkie służą do pracy, ale każdy robi to inaczej.
Embriologia
W życiu płodowym wiele zwierząt wygląda bardzo podobnie. Mają np. zawiązki skrzeli, nawet jeśli nigdy nie będą rybami.
To tak, jakbyśmy wracali do planu bazowego. Do wzorca, z którego wszystko się wywodzi.
To jak fundamenty budynku. Wszystkie budynki mają fundamenty, choć różnią się wyglądem.
Biogeografia
Organizmy żyjące na odległych wyspach są często bardzo podobne do tych z najbliższego lądu.
Darwin obserwował zięby na Galapagos. Różniły się kształtem dziobów, ale były do siebie bardzo podobne.
To dowód na to, że pochodzą od jednego przodka. Dostosowały się do różnych warunków na wyspach.
To jak dialekty języka. Ludzie mówią różnymi dialektami, ale wszyscy posługują się tym samym językiem.
Genetyka
Wszyscy mamy DNA. To nasz kod genetyczny. Im bardziej jesteśmy spokrewnieni, tym bardziej podobne jest nasze DNA.
Możemy porównywać DNA różnych gatunków. Widzimy, jak bardzo jesteśmy ze sobą powiązani.
To jak przepis na ciasto. Dwa ciasta mogą mieć podobny przepis, ale różnić się dodatkami.
Kluczowe pojęcia – żeby się nie pogubić
Adaptacja: Przystosowanie się do środowiska. Długi dziób u ptaka, grube futro u niedźwiedzia polarnego.
Mutacja: Zmiana w DNA. Czasami korzystna, czasami szkodliwa, a czasami neutralna.
Dobór naturalny: Przeżywają te osobniki, które są najlepiej przystosowane. Silniejszy, szybszy, sprytniejszy.
Specjacja: Powstawanie nowych gatunków. Z jednej populacji powstają dwie, które nie mogą się już ze sobą krzyżować.
Dryf genetyczny: Losowe zmiany w częstości występowania genów w populacji. Np. kataklizm zabija wiele osobników z danej populacji, zmniejszając różnorodność genetyczną.
Pamiętaj! Ewolucja to proces ciągły. Nadal trwa! To nie jest coś, co się skończyło dawno temu.
Powodzenia na sprawdzianie!
