Hej! Nadchodzi sprawdzian z WOS-u? Bez obaw, przygotujmy się razem! Ten przewodnik pomoże Ci usystematyzować wiedzę i poczuć się pewniej. Skupimy się na kluczowych zagadnieniach, które często pojawiają się na sprawdzianach w pierwszej klasie liceum.
Człowiek jako istota społeczna
Pamiętaj, że człowiek to homo sapiens, ale też homo socialis. To znaczy, że życie w społeczeństwie jest dla nas naturalne.
Socjalizacja to proces, dzięki któremu uczymy się norm i wartości obowiązujących w społeczeństwie. Dzielimy ją na pierwotną (w rodzinie) i wtórną (w szkole, wśród rówieśników).
Grupa społeczna to zbiór osób, które łączy wspólny cel, normy i poczucie przynależności. Mogą być małe (np. rodzina) lub duże (np. naród).
Rodzaje grup społecznych
Zwróć uwagę na różne rodzaje grup: pierwotne (bliskie relacje, np. rodzina, przyjaciele) i wtórne (bardziej formalne, np. klasa, zespół sportowy).
Istnieją też grupy odniesienia, czyli takie, do których aspirujemy lub z którymi się porównujemy.
Kontrola społeczna to mechanizmy, które społeczeństwo stosuje, aby zapewnić zgodność zachowań z obowiązującymi normami. Może być formalna (np. prawo) lub nieformalna (np. opinia publiczna).
Kultura
Kultura to wszystko to, co stworzył człowiek – zarówno materialne (np. budynki, ubrania), jak i niematerialne (np. język, wierzenia, wartości).
Wartości to idee i przekonania, które uważamy za ważne i godne naśladowania. Mogą być różne, np. sprawiedliwość, wolność, równość.
Normy to zasady, które regulują nasze zachowanie w społeczeństwie. Dzielą się na obyczaje (mniej formalne), zwyczaje (tradycje) i prawa (sformalizowane normy).
Rodzaje kultury
Warto znać podział na kulturę masową (popularną, dostępną dla wszystkich) i kulturę elitarną (wysoką, wymagającą specjalistycznej wiedzy).
Subkultura to grupa osób, które wyróżniają się od reszty społeczeństwa specyficznymi wartościami, normami i stylem życia.
Globalizacja wpływa na kulturę, prowadząc do wymiany idei i wartości między różnymi krajami. Może to prowadzić do ujednolicenia kultury (uniformizacja) lub do zachowania i promowania różnorodności kulturowej (dywersyfikacja).
Państwo
Państwo to organizacja polityczna, która sprawuje władzę na określonym terytorium i zamieszkiwana jest przez ludność. Posiada suwerenność, czyli niezależność od innych państw.
Funkcje państwa to m.in.: prawodawcza (tworzenie prawa), wykonawcza (wprowadzanie prawa w życie) i sądownicza (rozstrzyganie sporów i karanie za łamanie prawa).
Władza to możliwość wpływania na zachowanie innych osób. W państwie wyróżniamy władzę prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Trójpodział władzy to zasada, która ma zapobiegać nadużyciom.
Formy państwa
Zwróć uwagę na różne formy państwa: monarchia (władza dziedziczna, np. król) i republika (władza wybierana na określony czas, np. prezydent).
Podział państwa ze względu na ustrój: demokracja (władza należy do ludu), autorytaryzm (ograniczona wolność polityczna) i totalitaryzm (pełna kontrola państwa nad życiem obywateli).
Obywatelstwo to formalna więź prawna między jednostką a państwem. Daje nam prawa i obowiązki.
Prawo
Prawo to zbiór norm prawnych, które są ustanawiane i egzekwowane przez państwo. Ma na celu regulowanie stosunków społecznych i zapewnienie porządku.
Źródła prawa w Polsce to m.in.: Konstytucja (najważniejszy akt prawny), ustawy, rozporządzenia i akty prawa miejscowego.
Konstytucja gwarantuje nam podstawowe prawa i wolności, np. wolność słowa, wyznania, prawo do edukacji, prawo do sądu.
Rodzaje prawa
Warto znać podział na prawo konstytucyjne (dotyczy ustroju państwa), prawo cywilne (dotyczy stosunków między osobami), prawo karne (dotyczy przestępstw i kar) i prawo administracyjne (dotyczy działania administracji publicznej).
Odpowiedzialność prawna to obowiązek ponoszenia konsekwencji za naruszenie prawa. Może być karna (za przestępstwa), cywilna (za szkody) lub administracyjna (za wykroczenia).
Sądy to instytucje, które rozstrzygają spory i karzą za łamanie prawa. W Polsce mamy sądy powszechne (rozpatrują sprawy cywilne i karne) i administracyjne (rozpatrują sprawy związane z działalnością administracji publicznej).
Podsumowanie
Pamiętaj o najważniejszych pojęciach: socjalizacja, kultura, państwo, prawo. Zwróć uwagę na ich definicje, rodzaje i funkcje.
Zrozumienie roli człowieka w społeczeństwie, wpływu kultury na nasze życie oraz znaczenia państwa i prawa to klucz do sukcesu na sprawdzianie.
Przejrzyj notatki z lekcji, podręcznik i rozwiąż kilka zadań. Powodzenia!
