Sprawdzian z ekologii Puls Życia 3 zbliża się wielkimi krokami. Bez obaw! Rozbijemy go na małe, strawne kawałki. Zobaczymy, o co w tym wszystkim chodzi.
Poziomy organizacji życia
Zacznijmy od podstaw. Wyobraź sobie piramidę. Na samym dole masz organizmy. To pojedyncze istoty. Ty, ja, pies, drzewo – każdy z nas.
Grupę organizmów tego samego gatunku nazywamy populacją. Pomyśl o stadzie żubrów w Puszczy Białowieskiej. To jedna populacja.
Kolejny poziom to zespół. To już bardziej skomplikowane. To wszystkie populacje, które żyją razem w jednym miejscu. Na przykład, zespół leśny to drzewa, grzyby, owady, ptaki i ssaki, które dzielą ten sam las.
Na szczycie piramidy jest ekosystem. To zespół organizmów plus środowisko nieożywione, czyli woda, gleba, powietrze, światło słoneczne. Wszystko, co żywe i nieżywe, współdziałające ze sobą. Jezioro to ekosystem. Las to ekosystem. Nawet mały staw na łące to ekosystem!
Porównanie
Wyobraź sobie budowę domu. Cegła to organizm. Stos cegieł to populacja. Ściana to zespół. A cały dom – z fundamentami, dachem i wszystkim w środku – to ekosystem.
Czynniki ekologiczne
Organizmy żywe nie żyją w próżni. Wpływa na nie wiele rzeczy. To właśnie są czynniki ekologiczne. Dzielimy je na biotyczne i abiotyczne.
Czynniki biotyczne to wszystkie wpływy innych organizmów. Konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, symbioza – to wszystko czynniki biotyczne.
Na przykład, rywalizacja dwóch gatunków drzew o dostęp do światła słonecznego to konkurencja. Wilk polujący na zająca to drapieżnictwo. Kleszcz ssący krew psa to pasożytnictwo. A pszczoła zapylająca kwiaty – to przykład symbiozy (wzajemnych korzyści).
Czynniki abiotyczne to elementy środowiska nieożywionego. Temperatura, światło, woda, gleba, wiatr – to wszystko czynniki abiotyczne.
Zbyt niska temperatura może uniemożliwić wzrost roślin. Brak wody powoduje suszę. Silny wiatr może połamać drzewa. Zbyt mało światła uniemożliwia fotosyntezę.
Zapamiętaj
Biotyczne - "bio" oznacza życie. Dotyczy wszystkiego, co związane z żywymi organizmami.
Abiotyczne - "a" oznacza brak. Dotyczy wszystkiego, co nie jest żywe.
Nisza ekologiczna
Każdy gatunek ma swoje miejsce w ekosystemie. To jest jego nisza ekologiczna. To nie tylko fizyczne miejsce zamieszkania, ale także to, co gatunek robi w ekosystemie. Co je, kto go zjada, jak wpływa na otoczenie.
Wyobraź sobie dzięcioła. Jego nisza ekologiczna obejmuje dziuplę w drzewie (miejsce zamieszkania), zjadanie larw owadów spod kory (rola w ekosystemie), dostarczanie schronienia innym ptakom po opuszczeniu dziupli (wpływ na otoczenie).
Dwa gatunki nie mogą zajmować dokładnie tej samej niszy ekologicznej w tym samym miejscu. Jeden z nich zawsze okaże się lepszy w konkurowaniu o zasoby i wyprze drugi. To zasada Gausego.
Analogia
Nisza ekologiczna to jak stanowisko pracy w firmie. Każda osoba (gatunek) ma swoje konkretne obowiązki i zadania (rola w ekosystemie). Nie mogą być dwie osoby na tym samym stanowisku, robiące dokładnie to samo.
Sukcesja ekologiczna
Ekosystemy nie są statyczne. Zmieniają się w czasie. Te zmiany nazywamy sukcesją ekologiczną. To proces stopniowego zastępowania jednych zespołów organizmów przez inne.
Zaczyna się od sukcesji pierwotnej. Ma miejsce na obszarach, gdzie wcześniej nie było życia. Na przykład, na nagiej skale po wybuchu wulkanu. Pierwsze pojawiają się porosty i mchy, które rozkładają skałę i tworzą glebę. Potem pojawiają się rośliny zielne, krzewy, a na końcu drzewa.
Sukcesja wtórna zachodzi na obszarach, gdzie życie już wcześniej istniało, ale zostało zniszczone, np. po pożarze lasu, powodzi, lub opuszczeniu pola uprawnego. Proces jest szybszy, bo gleba już istnieje.
Wyobraź sobie
Opuszczone pole. Najpierw zarasta chwastami. Potem pojawiają się krzewy. W końcu, po wielu latach, rośnie tam las. To jest sukcesja wtórna w pigułce.
Podsumowanie
Ekologia to fascynująca dziedzina. Pamiętaj o poziomach organizacji życia, czynnikach ekologicznych, niszy ekologicznej i sukcesji ekologicznej. Zrozumienie tych pojęć to klucz do sukcesu na sprawdzianie z ekologii Puls Życia 3. Powodzenia!
