Witaj! Zaczynamy przygodę z wykresami zdań. To jak mapa zdania.
Podstawy - Jak to działa?
Wyobraź sobie drzewo. Ma pień i gałęzie. Zdanie też ma główne części i dodatki.
Podmiot i Orzeczenie
To serce zdania. Kto? Co robi? Podmiot i orzeczenie to nasi bohaterowie. Podobnie jak bateria w samochodzie potrzebna do uruchomienia.
Np. "Kot śpi." Kot to podmiot. Śpi to orzeczenie.
Pomyśl o tym jak o dwóch wagonach pociągu, które ciągną całą resztę. Jeden wagon to informacja, o kim mówimy, a drugi to informacja, co ten ktoś robi.
Pytanie: O kim/czym jest zdanie? Co ta osoba/rzecz robi?
Rysowanie Wykresu - Krok po Kroku
Rysujemy linię poziomą. Na niej umieszczamy podmiot i orzeczenie. Oddzielamy je pionową linią, która przecina linię poziomą.
Kot | śpi (Kot piszemy po lewej stronie, śpi po prawej.)
To jak fundament domu. Bez tego nic nie zbudujemy.
Określenia
Określenia to ozdobniki zdania. Jak dekoracje na choince.
Przymiotniki
Opisują rzeczowniki. Mówią, jaki jest podmiot.
Np. "Mały kot śpi." Mały to przymiotnik. Odnosi się do kota.
Na wykresie: rysujemy ukośną linię pod podmiotem. Na niej piszemy przymiotnik. Wyobraź sobie, że to mała gałązka wyrastająca z pnia.
Pytanie: Jakie cechy ma podmiot?
Przysłówki
Opisują czasowniki. Mówią, jak, kiedy, gdzie dzieje się akcja.
Np. "Kot szybko śpi." Szybko to przysłówek. Opisuje spanie.
Na wykresie: rysujemy ukośną linię pod orzeczeniem. Na niej piszemy przysłówek. To kolejna mała gałązka, tym razem dla orzeczenia.
Pytanie: Jak, kiedy, gdzie ma miejsce akcja?
Dopełnienie
To odbiorca działania. Coś lub ktoś, na kogo wpływa orzeczenie. To jak piłka, którą kopie piłkarz. Piłkarz (podmiot) kopie (orzeczenie) piłkę (dopełnienie).
Np. "Kot pije mleko." Mleko to dopełnienie. Kot pije *co?* mleko.
Na wykresie: rysujemy pionową linię od orzeczenia, ale *nie* przecinamy linii głównej. Potem rysujemy poziomą linię dla dopełnienia. To jak doczepiony wagonik do naszego pociągu, ale *bez* bezpośredniego połączenia z lokomotywą.
Pytanie: Na kogo/co wpływa działanie?
Wyrażenia Przyimkowe
Opisują relacje. Gdzie? Kiedy? Z kim?
Np. "Kot śpi na krześle." Na krześle to wyrażenie przyimkowe.
Na wykresie: Rysujemy ukośną linię pod wyrazem, który wyrażenie przyimkowe określa (w tym przypadku pod "śpi"). Następnie rysujemy poziomą linię. Na pionowej linii piszemy przyimek ("na"). Na poziomej linii piszemy rzeczownik ("krześle").
Pytanie: Gdzie? Kiedy? Z kim/czym?
Zdania Złożone
Kilka zdań połączonych w jedno. To jak budynek z kilkoma pokojami.
Spójniki
Łączą zdania. "I", "ale", "lub", "bo" - to spójniki.
Np. "Kot śpi i pies szczeka." Dwa zdania połączone spójnikiem "i".
Na wykresie: Rysujemy oddzielne wykresy dla każdego zdania. Łączymy je przerywaną linią. Na tej linii piszemy spójnik. Wyobraź sobie, że to most łączący dwa budynki.
Pytanie: Jakie zdania są połączone? Co je łączy (spójnik)?
Przykłady i Ćwiczenia
"Duży pies głośno szczeka na listonosza."
1. Podmiot: Pies
2. Orzeczenie: Szczeka
3. Przymiotnik: Duży (opisuje psa)
4. Przysłówek: Głośno (opisuje szczekanie)
5. Wyrażenie przyimkowe: Na listonosza (określa, *na kogo* pies szczeka)
Spróbuj sam! Rozłóż na części i narysuj wykres.
"Mała dziewczynka czyta książkę w parku."
To jak układanka! Każdy element ma swoje miejsce.
Pamiętaj! Praktyka czyni mistrza.
Teraz wiesz, jak tworzyć wykresy zdań. Powodzenia!
