Hej Studencie! Przygotowujesz się do egzaminu z Prawa i Praw Człowieka? Świetnie! To bardzo ważny temat. Pamiętaj, że jestem tutaj, żeby Ci pomóc. Przejdźmy przez najważniejsze zagadnienia, żebyś czuł się pewniej i był gotów na sukces!
Podstawowe Pojęcia i Definicje
Zacznijmy od fundamentów. Kluczowe jest zrozumienie, czym właściwie jest prawo i czym różni się od moralności czy obyczajów.
Prawo
Prawo to zbiór norm ustanowionych i egzekwowanych przez państwo. Te normy regulują zachowanie ludzi w społeczeństwie. Pomyśl o prawie jako o zasadach gry, które obowiązują wszystkich obywateli. Naruszenie tych zasad wiąże się z sankcjami. Ważne jest, że prawo jest zewnętrzne – narzuca nam pewne zachowania, niezależnie od naszych osobistych przekonań.
Prawa Człowieka
Prawa człowieka to przyrodzone, niezbywalne i powszechne uprawnienia, które przysługują każdemu człowiekowi od momentu urodzenia, niezależnie od rasy, płci, narodowości, religii czy innych cech. Są one inherentne naszej ludzkiej godności. Oznacza to, że państwo nie nadaje tych praw, a jedynie ma obowiązek je chronić i respektować.
Pamiętaj o różnicy między prawem stanowionym (tym, co uchwalił parlament) a prawami człowieka. Te drugie mają charakter ponadpaństwowy i stanowią pewien standard, do którego prawo stanowione powinno dążyć.
Źródła Praw Człowieka
Gdzie szukać informacji o prawach człowieka? Istnieje wiele ważnych dokumentów i instytucji.
Dokumenty Międzynarodowe
Najważniejszym dokumentem jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (PDPC) z 1948 roku. To taki "biblia" praw człowieka. Chociaż formalnie nie jest traktatem, ma ogromny wpływ na prawo międzynarodowe. Potem mamy Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (MPPC), które dzielą się na: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Te pakty są już wiążące dla państw, które je ratyfikowały.
Nie zapomnij o Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC), która jest podstawą działania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. EKPC chroni prawa obywateli państw Rady Europy, w tym Polski.
Konstytucja RP
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej również zawiera katalog praw i wolności obywatelskich. Jest ona najwyższym prawem w Polsce i wszystkie inne przepisy muszą być z nią zgodne. Pamiętaj o rozdziale II Konstytucji, który poświęcony jest właśnie prawom i wolnościom.
Generacje Praw Człowieka
Prawa człowieka często dzieli się na generacje, co pomaga zrozumieć ich rozwój historyczny.
I Generacja – Prawa Osobiste i Polityczne
To prawa związane z wolnością osobistą i udziałem w życiu politycznym. Należą do nich m.in.: prawo do życia, wolność słowa, wolność wyznania, prawo do sprawiedliwego procesu, prawo do głosowania. Chodzi o to, by państwo nie ingerowało w życie jednostki i by każdy miał możliwość wpływania na sprawy publiczne.
II Generacja – Prawa Ekonomiczne, Społeczne i Kulturalne
To prawa, które mają zapewnić godne warunki życia. Należą do nich m.in.: prawo do pracy, prawo do edukacji, prawo do opieki zdrowotnej, prawo do zabezpieczenia społecznego. Państwo ma obowiązek tworzyć warunki, w których te prawa mogą być realizowane.
III Generacja – Prawa Solidarnościowe
To prawa, które dotyczą całej społeczności międzynarodowej. Należą do nich m.in.: prawo do pokoju, prawo do rozwoju, prawo do czystego środowiska, prawo do samostanowienia narodów. Są to prawa, które wymagają współpracy między państwami.
Ograniczenia Praw Człowieka
Pamiętaj, że prawa człowieka nie są absolutne. Mogą podlegać ograniczeniom, ale tylko w ściśle określonych przypadkach i pod pewnymi warunkami.
Ograniczenia muszą być przewidziane przez ustawę, konieczne w demokratycznym społeczeństwie i proporcjonalne do celu, jaki ma być osiągnięty. Chodzi o to, żeby ograniczenia nie naruszały istoty danego prawa.
System Ochrony Praw Człowieka
Jak możemy bronić naszych praw?
System Krajowy
Przede wszystkim, możemy korzystać z krajowych środków prawnych, czyli z sądów i innych organów państwa. W Polsce mamy również Rzecznika Praw Obywatelskich, który stoi na straży praw i wolności obywatelskich.
System Międzynarodowy
Jeśli wykorzystaliśmy wszystkie krajowe środki prawne, możemy złożyć skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Musimy jednak spełnić pewne warunki formalne, np. zachować terminy.
Podsumowanie
Gratulacje! Przeszliśmy przez najważniejsze zagadnienia. Pamiętaj, żeby dobrze zrozumieć definicje prawa i praw człowieka, znać źródła praw człowieka (PDPC, MPPC, EKPC, Konstytucja RP), rozumieć podział na generacje i wiedzieć, kiedy prawa mogą być ograniczane. Nie zapomnij o systemach ochrony praw człowieka – krajowym i międzynarodowym.
Powodzenia na egzaminie! Pamiętaj, że jesteś dobrze przygotowany i dasz radę!
