Hej! Przygotowujesz się do egzaminu z gramatyki? Super! Razem damy radę opanować podmiot, orzeczenie, przydawkę, dopełnienie i okolicznik.
Podmiot
Czym jest podmiot? To część zdania, która odpowiada na pytanie: kto? co?
To wykonawca czynności lub ten, o kim mówimy w zdaniu.
Podmiot może być wyrażony różnymi częściami mowy:
- Rzeczownikiem: Mama gotuje obiad.
- Zaimkiem: Ona śpiewa.
- Liczebnikiem: Trzech przyszło.
- Bezokolicznikiem: Czytanie jest ważne.
Możemy wyróżnić kilka rodzajów podmiotów:
Rodzaje podmiotów
Podmiot gramatyczny: Występuje w mianowniku. Pies biega.
Podmiot logiczny: Wyrażony innym przypadkiem niż mianownik (często w konstrukcjach bezosobowych). Zimno mi. (Dosłownie: Zimno mnie, więc "mnie" to podmiot logiczny).
Podmiot domyślny: Nie jest wyrażony w zdaniu, ale wynika z kontekstu lub formy czasownika. Idę do kina. (Podmiot domyślny: Ja)
Podmiot szeregowy: Składa się z kilku elementów. Ania i Kasia poszły na spacer.
Znajdź podmiot, zadając pytanie kto? co? do orzeczenia.
Orzeczenie
Orzeczenie to najważniejsza część zdania. Mówi nam, co robi podmiot, co się z nim dzieje lub jaki on jest.
Zazwyczaj jest wyrażone czasownikiem w formie osobowej.
Przykłady:
- Ala czyta książkę.
- Pies szczeka.
- Niebo jest niebieskie.
Rodzaje orzeczeń
Orzeczenie czasownikowe: Składa się z jednego czasownika w formie osobowej. Kot śpi.
Orzeczenie imienne: Składa się z łącznika (zwykle być, stać się, zostać) i orzecznika (rzeczownika, przymiotnika, liczebnika lub przysłówka). On jest lekarzem.
Orzeczenie złożone: Składa się z czasownika posiłkowego (np. chcieć, móc, musieć) i bezokolicznika. Chcę iść do kina.
Żeby znaleźć orzeczenie, poszukaj czasownika opisującego działanie lub stan podmiotu.
Przydawka
Przydawka określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? ile? czego? z czego?
Dzięki przydawce zdanie staje się bardziej szczegółowe i obrazowe.
Przydawka może być wyrażona:
- Przymiotnikiem: Czerwony samochód.
- Rzeczownikiem: Dom rodziców.
- Zaimkiem: Mój rower.
- Liczebnikiem: Trzy koty.
- Wyrażeniem przyimkowym: Książka o historii.
Zadaj pytania (jaki? która? czyj? ile?) do rzeczownika, żeby znaleźć przydawkę.
Dopełnienie
Dopełnienie to część zdania, która uzupełnia znaczenie czasownika. Odpowiada na pytania przypadków zależnych (wszystkie oprócz mianownika i wołacza).
Dopełnienie może być wyrażone rzeczownikiem, zaimkiem lub wyrażeniem przyimkowym.
Przykłady:
- Czytam książkę. (kogo? co? - biernik)
- Daję mamie kwiaty. (komu? czemu? - celownik)
- Nie widzę brata. (kogo? czego? - dopełniacz)
- Interesuję się muzyką. (kim? czym? - narzędnik)
- Myślę o wakacjach. (o kim? o czym? - miejscownik)
Zapytaj o przypadki (kogo? co?, komu? czemu?, kogo? czego? itd.) w odniesieniu do czasownika, żeby znaleźć dopełnienie.
Okolicznik
Okolicznik określa czasownik i informuje o okolicznościach, w jakich odbywa się czynność. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? dlaczego? po co? w jakim celu? mimo co? pod jakim warunkiem?
Okolicznik może być wyrażony:
- Przysłówkiem: Biegam szybko.
- Rzeczownikiem w odpowiednim przypadku: Poszedłem pieszo.
- Wyrażeniem przyimkowym: Idę do szkoły.
Najważniejsze rodzaje okoliczników:
- Okolicznik miejsca: Idę do parku. (gdzie?)
- Okolicznik czasu: Przyjdę jutro. (kiedy?)
- Okolicznik sposobu: Uczę się pilnie. (jak?)
- Okolicznik przyczyny: Płaczę z radości. (dlaczego?)
- Okolicznik celu: Uczę się żeby zdać egzamin. (po co?)
- Okolicznik warunku: Zdam, jeśli się pouczę. (pod jakim warunkiem?)
- Okolicznik przyzwolenia: Pójdę, mimo zmęczenia. (mimo co?)
Zadaj pytania (jak? gdzie? kiedy? dlaczego? po co?) do czasownika, żeby znaleźć okolicznik.
Podsumowanie
Pamiętaj, że kluczem do sukcesu jest zadawanie właściwych pytań!
- Podmiot: Kto? Co?
- Orzeczenie: Co robi podmiot? Jaki jest podmiot?
- Przydawka: Jaki? Który? Czyj? Ile? (określa rzeczownik)
- Dopełnienie: Pytania przypadków zależnych (uzupełnia czasownik)
- Okolicznik: Jak? Gdzie? Kiedy? Dlaczego? Po co? (określa czasownik)
Powodzenia na egzaminie! Jesteś świetny i dasz radę!
