Hej! Zastanawialiście się kiedyś, skąd wzięło się tyle różnych państw w Europie Wschodniej i Azji Centralnej? Często odpowiedź prowadzi do jednego wydarzenia: rozpadu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, czyli ZSRR.
Spróbujmy to rozłożyć na czynniki pierwsze. Czym w ogóle był ZSRR? Jak do tego doszło, że przestał istnieć? I co najważniejsze, jakie państwa powstały na jego gruzach? Bez obaw, wszystko wyjaśnimy krok po kroku!
Co to był ZSRR?
ZSRR, inaczej Związek Radziecki, to ogromne państwo, które istniało w latach 1922-1991. Pomyśl o nim jak o takim super-państwie, składającym się z wielu mniejszych republik. Trochę jak Stany Zjednoczone, tylko dużo większe i z zupełnie inną ideologią.
Ideologia to nic innego jak zbiór poglądów i zasad, które rządzą państwem. W ZSRR dominował komunizm. To system, w którym teoretycznie wszystko należy do wszystkich, a państwo kontroluje gospodarkę i życie społeczne. W praktyce wyglądało to różnie, ale to już temat na inną rozmowę.
Wyobraź sobie, że Twoja klasa to ZSRR. Macie jednego szefa (rząd), który decyduje, co robicie, jak się uczycie i kto dostaje oceny. Trochę nieciekawe, prawda? No właśnie, w ZSRR też nie wszystkim się to podobało.
Dlaczego ZSRR się rozpadł?
Przyczyn rozpadu ZSRR było wiele. Przede wszystkim, gospodarka przestała działać efektywnie. Państwo kontrolowało wszystko, a to dusiło inicjatywę i innowacyjność. Brakowało towarów w sklepach, a ludzie żyli w coraz większej biedzie. Pamiętacie kolejki za papierem toaletowym w czasach PRL-u? W ZSRR było podobnie, a nawet gorzej.
Kolejna sprawa to brak wolności. Ludzie nie mogli swobodnie wyrażać swoich poglądów, podróżować za granicę ani zakładać własnych firm. To budziło niezadowolenie i tęsknotę za zmianami. Wyobraź sobie, że nie możesz wybrać, co chcesz studiować, gdzie chcesz pracować i jakie książki chcesz czytać. Frustrujące, prawda?
Ważną rolę odegrała również polityka "głasnosti" (jawności) i "pieriestrojki" (przebudowy), wprowadzona przez Michaiła Gorbaczowa. Gorbaczow chciał zreformować ZSRR, ale jego reformy zamiast wzmocnić państwo, przyczyniły się do jego osłabienia. Większa swoboda słowa i informacji ujawniła problemy ZSRR i dała ludziom możliwość domagania się zmian.
Ostatecznie, 26 grudnia 1991 roku ZSRR oficjalnie przestał istnieć. Republiki związkowe, które go tworzyły, ogłosiły niepodległość i stały się nowymi państwami.
Jakie państwa powstały po rozpadzie ZSRR?
Po rozpadzie ZSRR powstało 15 niepodległych państw. Możemy je podzielić na kilka grup, biorąc pod uwagę ich położenie geograficzne i kulturowe.
Państwa bałtyckie
Do państw bałtyckich zaliczamy: Estonię, Łotwę i Litwę. To kraje, które przed wojną były niepodległe i po odzyskaniu wolności szybko zwróciły się w stronę Europy Zachodniej. Obecnie są członkami Unii Europejskiej i NATO.
Wyobraź sobie, że Estonia, Łotwa i Litwa to trzej koledzy, którzy odzyskali wolność i postanowili dołączyć do fajnej paczki (Unii Europejskiej) i silnej grupy przyjaciół (NATO), żeby czuć się bezpieczniej i rozwijać się.
Państwa Europy Wschodniej
Tutaj mamy Białoruś, Ukrainę i Mołdawię. Ich sytuacja jest bardziej skomplikowana. Ukraina, jak wiemy, walczy o swoją niepodległość i integralność terytorialną. Białoruś utrzymuje bliskie relacje z Rosją. Mołdawia natomiast, zmaga się z problemami gospodarczymi i politycznymi.
Pomyśl o Ukrainie, Białorusi i Mołdawii jak o rodzeństwie, które po rozpadzie rodziny (ZSRR) próbuje ułożyć sobie życie na różne sposoby. Jedno z nich (Ukraina) musi walczyć o swoje, drugie (Białoruś) szuka wsparcia u starszego brata (Rosji), a trzecie (Mołdawia) ma trudności z ustabilizowaniem swojej sytuacji.
Państwa Kaukazu Południowego
Do tej grupy należą: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan. To obszar o bogatej historii i kulturze, ale również region konfliktów i napięć. Armenia i Azerbejdżan spierają się o Górski Karabach, a Gruzja przeszła wojnę z Rosją w 2008 roku.
Wyobraź sobie Gruzję, Armenię i Azerbejdżan jako sąsiadów, którzy od dawna kłócą się o ziemię (Górski Karabach). Czasami te kłótnie przeradzają się w poważne konflikty.
Państwa Azji Centralnej
W Azji Centralnej mamy: Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan i Tadżykistan. To kraje o bogatych zasobach naturalnych, ale również zmagające się z problemami gospodarczymi i politycznymi. Często są to państwa autorytarne, w których prawa człowieka są ograniczone.
Pomyśl o Kazachstanie, Uzbekistanie, Turkmenistanie, Kirgistanie i Tadżykistanie jak o grupie przyjaciół, którzy mają sporo bogactw (zasobów naturalnych), ale nie zawsze potrafią z nich dobrze korzystać. Często też mają trudności z dogadywaniem się ze sobą i z otoczeniem.
Rosja
Ostatnim państwem, które powstało po rozpadzie ZSRR, jest Rosja. Rosja jest prawnym sukcesorem ZSRR i przejęła większość jego terytorium, broni i zobowiązań międzynarodowych. Jest to największe państwo na świecie i ma ogromny wpływ na politykę międzynarodową.
Rosja to jak starszy brat, który po śmierci ojca (ZSRR) odziedziczył większość majątku i władzy. Ma duży wpływ na to, co dzieje się w okolicy i często próbuje wpływać na decyzje swoich młodszych braci (pozostałych państw powstałych po rozpadzie ZSRR).
Podsumowanie
Rozpad ZSRR był jednym z najważniejszych wydarzeń w historii XX wieku. Doprowadził do powstania 15 nowych państw, które musiały na nowo zdefiniować swoją tożsamość i znaleźć swoje miejsce w świecie. Każde z tych państw ma swoją własną historię, kulturę i problemy. Zrozumienie przyczyn i skutków rozpadu ZSRR jest kluczowe do zrozumienia współczesnej sytuacji politycznej i gospodarczej w Europie Wschodniej i Azji Centralnej.
Mam nadzieję, że teraz lepiej rozumiecie, skąd wzięło się tyle różnych państw po rozpadzie ZSRR! To skomplikowana historia, ale mam nadzieję, że udało mi się ją trochę uprościć.