Obecność wojsk radzieckich w Polsce przez dziesięciolecia była złożonym i drażliwym tematem. To nie tylko kwestia militarna, ale także polityczna i społeczna. Ostatnie etapy wycofywania tych wojsk miały ogromne znaczenie dla suwerenności Polski.
Początki obecności radzieckiej
Po II wojnie światowej, Polska znalazła się w strefie wpływów Związku Radzieckiego. Formalnie, wojska radzieckie stacjonowały w Polsce na mocy różnych umów i traktatów. Najważniejszy z nich to Układ Warszawski, sojusz militarny państw bloku wschodniego pod przewodnictwem ZSRR.
Układ Warszawski, podpisany w 1955 roku, uzasadniał obecność wojsk radzieckich potrzebą obrony przed NATO. W praktyce, wojska te pełniły także funkcję kontrolną, pilnując posłuszeństwa Polski wobec Moskwy. Ich obecność była symbolem ograniczonej suwerenności.
Zmiany polityczne i pierwsze sygnały wycofania
Lata 80. przyniosły głębokie zmiany w Europie Środkowo-Wschodniej. Powstanie i działalność "Solidarności" w Polsce zapoczątkowały proces demokratyzacji. Osłabienie Związku Radzieckiego pod rządami Michaiła Gorbaczowa i jego polityka "pieriestrojki" i "głasnosti" stworzyły nowe możliwości.
W Polsce rosło społeczne poparcie dla usunięcia wojsk radzieckich. Rządzący komuniści, choć początkowo niechętni, pod wpływem nacisków wewnętrznych i zewnętrznych, rozpoczęli negocjacje z Moskwą na temat wycofania wojsk.
Negocjacje i porozumienia
Proces wycofywania wojsk radzieckich był długotrwały i skomplikowany. Negocjacje z ZSRR, a później z Rosją, były trudne i wymagały dużej determinacji ze strony polskiej. Dotyczyły one nie tylko harmonogramu wycofania, ale także rozliczeń finansowych związanych z bazami wojskowymi i pozostawionym majątkiem.
Kluczowym momentem było podpisanie w 1991 roku Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o przyjaznym i dobrosąsiedzkim współdziałaniu. Traktat ten określał ramy prawne wycofania wojsk radzieckich z Polski.
Dodatkowo, podpisano Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o tranzycie wojsk radzieckich przez terytorium Polski w związku z ich wycofaniem z Republiki Federalnej Niemiec. To porozumienie ułatwiło logistycznie wycofanie wojsk radzieckich z Niemiec przez terytorium Polski.
Proces wycofywania
Wycofywanie wojsk radzieckich rozpoczęło się w 1990 roku i przebiegało etapami. Obejmowało ono żołnierzy, sprzęt wojskowy, amunicję i inne zasoby. Transport odbywał się drogą lądową i morską, głównie przez porty w Gdyni i Świnoujściu. Proces ten był koordynowany przez specjalne komisje polsko-radzieckie.
Wycofywanie nie ograniczało się tylko do żołnierzy i sprzętu. Obejmowało także przekazywanie Polsce baz wojskowych i innych obiektów, które wcześniej były użytkowane przez wojska radzieckie. Te obiekty wymagały często remontów i adaptacji do nowych celów.
W trakcie wycofywania pojawiły się różne problemy, takie jak spory o rozliczenia finansowe, kwestie związane z ochroną środowiska na terenach, gdzie stacjonowały wojska radzieckie, oraz problemy socjalne związane z powrotem żołnierzy do Rosji.
Ostatni żołnierze i symboliczne zakończenie
17 września 1993 roku to data symboliczna. Wtedy to Polskę opuścili ostatni żołnierze Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej. Dowódcą ostatniego oddziału był gen. Leonid Kowalow. Tego dnia nastąpiło oficjalne zakończenie obecności wojsk radzieckich na terenie Polski.
Data ta ma ogromne znaczenie dla polskiej historii. Symbolizuje odzyskanie pełnej suwerenności i niezależności. Zakończyła się era dominacji radzieckiej i otworzyła drogę do integracji Polski z zachodnimi strukturami, takimi jak NATO i Unia Europejska.
Znaczenie dla Polski i Europy
Wycofanie wojsk radzieckich miało fundamentalne znaczenie dla Polski. Oznaczało koniec zależności politycznej i militarnej od Moskwy. Polska odzyskała pełną kontrolę nad swoim terytorium i mogła swobodnie kształtować swoją politykę wewnętrzną i zagraniczną.
Proces ten miał także znaczenie dla całej Europy Środkowo-Wschodniej. Był jednym z elementów upadku bloku wschodniego i przyczynił się do demokratyzacji regionu. Zakończenie obecności wojsk radzieckich w Polsce wzmocniło bezpieczeństwo w regionie i umożliwiło rozwój współpracy międzynarodowej.
Współcześnie, pamięć o obecności i wycofaniu wojsk radzieckich jest ważnym elementem polskiej tożsamości narodowej. Przypomina o trudnej historii i determinacji Polaków w walce o wolność i suwerenność. Uczy, jak ważne jest dbanie o niezależność i bezpieczeństwo państwa.
