Witajcie ósmoklasiści! Przygotowujemy się do kartkówki z krzyżówek genetycznych. To nic trudnego! Razem damy radę!
Podstawy Genetyki
Zacznijmy od podstawowych pojęć. Musimy je dobrze zrozumieć. To klucz do sukcesu!
Geny i Allele
Gen to odcinek DNA. Zawiera informację o konkretnej cesze. Na przykład kolor oczu.
Allele to różne wersje tego samego genu. Np. allel na oczy niebieskie i allel na oczy brązowe.
Każdy organizm dziedziczy dwa allele danego genu. Po jednym od każdego rodzica.
Genotyp i Fenotyp
Genotyp to zestaw alleli danego osobnika. Czyli kombinacja alleli np. BB, Bb, albo bb.
Fenotyp to cecha, którą obserwujemy. Czyli wygląd zewnętrzny. Np. brązowe oczy (na podstawie genotypu).
Fenotyp zależy od genotypu, ale też od środowiska!
Allele Dominujące i Recesywne
Allel dominujący (oznaczamy dużą literą – np. B) maskuje działanie allelu recesywnego.
Allel recesywny (oznaczamy małą literą – np. b) ujawnia się tylko wtedy, gdy występują dwa takie allele.
Osoba o genotypie BB lub Bb będzie miała ten sam fenotyp (jeśli B jest dominujące).
Osoba o genotypie bb ujawni cechę recesywną.
Krzyżówki Genetyczne
Krzyżówki genetyczne (inaczej: szachownica Punnetta) służą do przewidywania prawdopodobieństwa wystąpienia różnych genotypów i fenotypów u potomstwa. To świetne narzędzie!
Oznaczanie Genotypów Rodziców
Pierwszy krok to określenie genotypów rodziców. Czy są homozygotyczni dominujący (BB), heterozygotyczni (Bb), czy homozygotyczni recesywni (bb)?
Jeśli nie wiemy na pewno, musimy poszukać wskazówek w treści zadania.
Tworzenie Szachownicy Punnetta
Rysujemy kwadrat podzielony na cztery części (dla jednej cechy).
Na górze i z boku szachownicy wpisujemy allele rodziców. Jeden rodzic na górze, drugi z boku.
Wypełniamy pola szachownicy, łącząc allele z góry i z boku. Pamiętaj, dużą literę piszemy zawsze jako pierwszą.
Interpretacja Wyników
Teraz patrzymy na pola szachownicy. Mamy tam genotypy potencjalnego potomstwa.
Liczymy, ile razy dany genotyp występuje. Następnie obliczamy prawdopodobieństwo jego wystąpienia (procentowo lub ułamkowo).
Na podstawie genotypów określamy fenotypy i ich prawdopodobieństwa.
Przykładowe Zadanie
Mama ma genotyp Bb (heterozygota). Tata ma genotyp bb (homozygota recesywna). Jakie jest prawdopodobieństwo, że dziecko będzie miało cechę recesywną?
Rysujemy szachownicę:
| B | b | |
|---|---|---|
| b | Bb | bb |
| b | Bb | bb |
Widzimy, że w dwóch polach jest genotyp Bb, a w dwóch genotyp bb.
Zatem prawdopodobieństwo genotypu Bb wynosi 50%, a genotypu bb również 50%.
Osoba z genotypem bb ujawni cechę recesywną. Więc odpowiedź to 50%!
Krzyżówki Dwugenowe
Krzyżówki dwugenowe są trochę bardziej skomplikowane. Ale spokojnie, poradzimy sobie!
Teraz analizujemy dwie cechy jednocześnie. Np. kolor oczu i kolor włosów.
Genotyp zapisujemy jako AaBb, gdzie A i a to allele pierwszej cechy, a B i b to allele drugiej cechy.
Tworzenie Gamet
Najważniejsze w krzyżówkach dwugenowych jest prawidłowe tworzenie gamet. Gamety to komórki rozrodcze (plemniki i komórki jajowe).
Każda gameta musi zawierać po jednym allelu każdej cechy. Czyli np. AB, Ab, aB, ab.
Jeśli rodzic ma genotyp AaBb, to może wytworzyć te cztery rodzaje gamet z równym prawdopodobieństwem.
Szachownica Punnetta dla Krzyżówki Dwugenowej
Szachownica ma teraz 16 pól (4x4). Na górze wpisujemy gamety jednego rodzica, a z boku gamety drugiego rodzica.
Wypełniamy pola, łącząc gamety. Pamiętamy o kolejności: najpierw allele tej samej cechy (A z a), potem drugiej cechy (B z b), a duże litery na początku.
Interpretacja Wyników
Analizujemy genotypy i fenotypy potomstwa. Liczymy, ile razy występuje dany genotyp/fenotyp i obliczamy prawdopodobieństwo.
Zadania z krzyżówkami dwugenowymi często pytają o stosunek fenotypów. Np. ile osobników będzie miało obie cechy dominujące, jedną dominującą, a drugą recesywną itd.
Pamiętaj!
Dokładnie czytaj treść zadania. Szukaj wskazówek na temat genotypów rodziców.
Zapisuj genotypy i fenotypy. Unikniesz pomyłek!
Ćwicz! Im więcej zadań rozwiążesz, tym lepiej zrozumiesz zasady genetyki.
Podsumowanie
Genotyp określa fenotyp.
Allele dominujące maskują allele recesywne.
Krzyżówki genetyczne pomagają przewidzieć prawdopodobieństwo wystąpienia różnych cech u potomstwa.
W krzyżówkach dwugenowych ważne jest prawidłowe tworzenie gamet.
Powodzenia na kartkówce! Wierzę w Ciebie!
