Historia ustroju i prawa polskiego to fascynująca podróż przez wieki. Pozwala zrozumieć, jak kształtowała się Polska. Pokazuje, jak ewoluowały jej instytucje i przepisy prawne. To klucz do zrozumienia współczesnej Polski.
Historia Ustroju i Prawa Polskiego Korobowicz to jedno z najważniejszych dzieł w tej dziedzinie. Autor, profesor Adam Korobowicz, był wybitnym znawcą historii prawa. Jego praca jest uznawana za klasyczną. Stanowi kompendium wiedzy o ustroju i prawie polskim.
Okres Piastowski (do 1385 roku)
Państwo Piastów to początek polskiej państwowości. Władza należała do księcia. Książę był najwyższym sędzią, dowódcą wojskowym i administratorem. Prawo było zwyczajowe, przekazywane ustnie.
Prawo zwyczajowe regulowało większość aspektów życia. Obejmowało kwestie rodzinne, majątkowe i karne. Nie było spisane, ale przestrzegane przez społeczność. Książę czuwał nad przestrzeganiem prawa zwyczajowego.
Przykładem prawa zwyczajowego był "brabancki zwyczaj". Dotyczył on dziedziczenia ziemi. Z czasem prawo zaczęto spisywać. Powstały pierwsze zbiory prawa, takie jak Statuty Kazimierza Wielkiego.
Statuty Kazimierza Wielkiego
Kazimierz Wielki to jeden z najwybitniejszych polskich władców. Przeprowadził wiele reform. Jego statuty miały na celu ujednolicenie prawa w kraju. Statuty dzieliły się na statut małopolski i statut wielkopolski. Zawierały przepisy prawa karnego, cywilnego i procesowego. Były to pierwsze tak kompleksowe zbiory prawa w Polsce.
Okres Jagielloński (1386-1572)
Unia w Krewie zapoczątkowała okres Jagielloński. Król Polski został jednocześnie królem Litwy. Powstała unia personalna, a następnie realna. Władza królewska zaczęła słabnąć. Rosło znaczenie szlachty.
Szlachta uzyskała wiele przywilejów. Przywileje ograniczały władzę królewską. Szlachta zyskiwała coraz większy wpływ na państwo. Przykładem jest przywilej koszycki (1374) i nihil novi (1505). Nihil novi zabraniało królowi wydawania nowych praw bez zgody sejmu szlacheckiego.
Rozwijało się prawo ziemskie i miejskie. Powstawały nowe miasta. Miasta rządziły się własnym prawem, opartym na prawie magdeburskim lub prawie chełmińskim. Prawo miejskie regulowało handel, rzemiosło i życie codzienne mieszczan.
Rzeczpospolita Obojga Narodów (1569-1795)
Unia Lubelska utworzyła Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Było to państwo polsko-litewskie. Na czele stał król elekcyjny. Władzę dzielił z sejmem szlacheckim. Ustrój Rzeczypospolitej nazywano demokracją szlachecką.
Demokracja szlachecka charakteryzowała się słabą władzą królewską. Silna była pozycja szlachty. Szlachta miała prawo wybierać króla. Miała prawo do wolności osobistej i majątkowej. Liberum veto dawało każdemu posłowi prawo zerwania sejmu.
Prawo w Rzeczypospolitej było zróżnicowane. Obowiązywało prawo ziemskie, miejskie i kanoniczne. Próbowano kodyfikować prawo. Przykładem jest Korekta praw z 1778 roku. Jednak ze względu na sprzeciw szlachty, nie weszła w życie.
Konstytucja 3 Maja
Konstytucja 3 Maja z 1791 roku była próbą naprawy Rzeczypospolitej. Wprowadzała monarchię konstytucyjną. Ograniczała liberum veto. Wzmacniała władzę wykonawczą. Konstytucja była krokiem w stronę nowoczesnego państwa. Niestety, nie udało się jej utrzymać.
Okres Zaborów (1795-1918)
Po rozbiorach Polska zniknęła z mapy Europy. Ziemie polskie zostały podzielone między Rosję, Prusy i Austrię. Na każdym zaborze obowiązywało inne prawo. Prawo zaborców miało na celu germanizację i rusyfikację Polaków.
W zaborze rosyjskim obowiązywało prawo rosyjskie. W zaborze pruskim obowiązywało prawo pruskie. W zaborze austriackim obowiązywało prawo austriackie. Mimo to, Polacy starali się kultywować polską kulturę i język. Powstawały tajne organizacje. Organizowano powstania narodowe.
W okresie zaborów powstało Kodeks Napoleona. Obowiązywał on w Księstwie Warszawskim. Księstwo Warszawskie było namiastką państwa polskiego. Kodeks Napoleona wprowadzał równość wobec prawa i wolność osobistą.
II Rzeczpospolita (1918-1939)
Po I wojnie światowej Polska odzyskała niepodległość. Powstała II Rzeczpospolita. Było to państwo demokratyczne. Władzę sprawował prezydent, rząd i parlament.
Ustrój II Rzeczypospolitej był parlamentarno-gabinetowy. Prezydent wybierany był przez Zgromadzenie Narodowe. Parlament składał się z sejmu i senatu. W 1935 roku uchwalono Konstytucję kwietniową. Wzmacniała ona władzę prezydenta.
II Rzeczpospolita musiała ujednolicić prawo. Na ziemiach polskich obowiązywało prawo zaborcze. Powstawały nowe kodeksy. Między innymi kodeks karny, kodeks cywilny i kodeks handlowy.
Polska Ludowa (1944-1989)
Po II wojnie światowej Polska znalazła się w strefie wpływów ZSRR. Powstała Polska Ludowa. Było to państwo socjalistyczne. Władzę sprawowała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR).
Ustrój Polski Ludowej był oparty na konstytucji z 1952 roku. Konstytucja gwarantowała władzę ludu pracującego miast i wsi. W praktyce władza należała do partii komunistycznej. Ograniczona była wolność słowa i zgromadzeń.
Prawo w Polsce Ludowej służyło interesom partii komunistycznej. Wprowadzono centralne planowanie gospodarcze. Znacjonalizowano przemysł i handel. Ograniczono własność prywatną.
III Rzeczpospolita (od 1989 roku)
Po upadku komunizmu w 1989 roku Polska stała się państwem demokratycznym. Przyjęto nową konstytucję w 1997 roku. Konstytucja gwarantuje prawa i wolności obywatelskie. Wprowadza trójpodział władzy.
Ustrój III Rzeczypospolitej jest oparty na zasadach demokracji. Władza ustawodawcza należy do sejmu i senatu. Władza wykonawcza należy do prezydenta i rządu. Władza sądownicza należy do sądów i trybunałów.
Polska jest członkiem Unii Europejskiej. Prawo polskie musi być zgodne z prawem unijnym. Prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym w niektórych dziedzinach.
Historia Ustroju i Prawa Polskiego Korobowicz to podstawa do zrozumienia, jak Polska stała się krajem, jakim jest dzisiaj. To wiedza niezbędna dla każdego prawnika, historyka i obywatela.
