Hej ósmoklasisto! Gotowy na sprawdzian z części zdania? Super! Ten przewodnik pomoże Ci wszystko powtórzyć i zdać śpiewająco. Bez stresu, krok po kroku!
Podmiot
Co to jest podmiot? To najważniejsza osoba lub rzecz w zdaniu. Mówi nam, kto albo co wykonuje czynność.
Najczęściej podmiot jest rzeczownikiem lub zaimkiem. Na przykład: Kasia czyta książkę. Ona śpi.
Pamiętaj o podmiocie domyślnym! W zdaniu "Idę do szkoły" podmiotem jest "ja", choć go nie widać.
Rozróżniamy też podmiot szeregowy. To kilka osób lub rzeczy robiących coś razem. Na przykład: Mama i tata poszli do kina.
Jak znaleźć podmiot?
Zadaj pytanie: Kto? Co? Na przykład: "Pies szczeka." Kto szczeka? Pies. Pies to podmiot.
Szukaj podmiotu w mianowniku! To bardzo ważne.
Orzeczenie
Orzeczenie to czasownik. Mówi, co robi podmiot. To akcja w zdaniu!
Na przykład: Pies szczeka. "Szczeka" to orzeczenie.
Najczęściej orzeczenie jest w formie osobowej czasownika. Odmienia się przez osoby.
Istnieje orzeczenie imienne. Składa się z łącznika (być, zostać, stać się) i orzecznika (rzeczownik, przymiotnik, przysłówek). Na przykład: On jest lekarzem. "Jest lekarzem" to orzeczenie imienne.
Jak znaleźć orzeczenie?
Zadaj pytanie: Co robi podmiot? Na przykład: "Dziecko śpi." Co robi dziecko? Śpi. Śpi to orzeczenie.
Przydawka
Przydawka określa rzeczownik. Dodaje informacji o podmiocie lub innym rzeczowniku w zdaniu.
Może być przymiotnikiem: Czerwony samochód. Może być rzeczownikiem: Samochód taty. Może być liczebnikiem: Trzy koty. Może być zaimkiem: Mój rower.
Jak znaleźć przydawkę?
Zadaj pytania: Jaki? Który? Czyj? Ile? Czego? Z czego? Na przykład: "Mam nowy rower." Jaki rower? Nowy. Nowy to przydawka.
Dopełnienie
Dopełnienie określa czasownik. Wprowadza dodatkowe informacje o czynności.
Dopełnienie odpowiada na różne przypadki (oprócz mianownika i wołacza). Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kogo? Co? Z kim? Z czym? O kim? O czym?
Na przykład: "Czytam książkę." Czytam kogo? Co? Książkę. Książkę to dopełnienie.
Może być bliższe lub dalsze. Dopełnienie bliższe to takie, które można zamienić na mianownik w stronie biernej. Na przykład: "Ala myje okno." Okno jest myte przez Alę. "Okno" to dopełnienie bliższe.
Jak znaleźć dopełnienie?
Zadaj pytania w odpowiednim przypadku (oprócz mianownika i wołacza). Na przykład: "Lubię czekoladę." Lubię kogo? Co? Czekoladę. Czekoladę to dopełnienie.
Okolicznik
Okolicznik określa czasownik. Mówi, gdzie, kiedy, jak, dlaczego, po co się coś dzieje.
Odpowiada na pytania: Gdzie? Kiedy? Jak? Dlaczego? Po co? W jakim celu? Mimo co?
Na przykład: "Pójdę do kina jutro." Kiedy pójdę? Jutro. Jutro to okolicznik czasu.
"Biegam szybko." Jak biegam? Szybko. Szybko to okolicznik sposobu.
"Uczę się, żeby zdać egzamin." Po co się uczę? Żeby zdać egzamin. Żeby zdać egzamin to okolicznik celu.
Wyróżniamy wiele rodzajów okoliczników: okolicznik miejsca, okolicznik czasu, okolicznik sposobu, okolicznik przyczyny, okolicznik celu, okolicznik warunku, okolicznik przyzwolenia.
Jak znaleźć okolicznik?
Zadaj pytania: Gdzie? Kiedy? Jak? Dlaczego? Po co? Na przykład: "Uczę się pilnie." Jak się uczę? Pilnie. Pilnie to okolicznik.
Wołacz
Wołacz to przypadek, którego używamy, żeby się do kogoś lub czegoś zwrócić.
Na przykład: Kasiu, chodź tutaj! Panie Profesorze, dziękuję! O Boże!
Wołacz nie pełni funkcji składniowej w zdaniu. To znaczy, że nie jest ani podmiotem, ani orzeczeniem, ani żadną inną częścią zdania w sensie gramatycznym.
Jak znaleźć wołacz?
To proste! Szukaj formy, której używasz, żeby się do kogoś zwrócić bezpośrednio. Zazwyczaj oddzielona jest przecinkiem.
Podsumowanie
Gratulacje! Przeszliśmy przez wszystkie części zdania. Pamiętaj, żeby:
- Zidentyfikować podmiot (Kto? Co?).
- Zidentyfikować orzeczenie (Co robi?).
- Określić przydawki (Jaki? Który? Czyj? Ile?).
- Określić dopełnienia (Kogo? Czego? Komu? Czemu?...).
- Określić okoliczniki (Gdzie? Kiedy? Jak? Dlaczego? Po co?).
- Zwrócić uwagę na wołacz (zwrot do kogoś).
Powodzenia na sprawdzianie! Jesteś świetny i na pewno dasz radę!
