Witajcie, uczniowie klasy 6! Przygotowujemy się do sprawdzianu z części zdania. Nie martwcie się, damy radę!
Podmiot
Podmiot to wykonawca czynności. Odpowiada na pytania: kto? co?
Podmiot gramatyczny: wyrażony rzeczownikiem lub zaimkiem. Np. Mama gotuje obiad.
Podmiot logiczny: wyrażony innym częścią mowy. Np. Picie alkoholu szkodzi.
Podmiot domyślny: ukryty w formie czasownika. Np. Czytam książkę (ja czytam).
Podmiot szeregowy: kilka podmiotów połączonych spójnikiem. Np. Ja i ty pójdziemy do kina.
Ćwiczenie
Znajdź podmiot w zdaniu: Szybki biegacz wygrał zawody.
Odpowiedź: biegacz.
Orzeczenie
Orzeczenie to czynność wykonywana przez podmiot. Odpowiada na pytanie: co robi? co się z nim dzieje?
Orzeczenie czasownikowe: wyrażone czasownikiem w formie osobowej. Np. Pies szczeka.
Orzeczenie imienne: składa się z łącznika (być, stać się, zostać) i orzecznika (rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, przysłówek). Np. Ona jest lekarzem.
Ćwiczenie
Znajdź orzeczenie w zdaniu: Książka leży na stole.
Odpowiedź: leży.
Przydawka
Przydawka określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? który? czyj? ile? czego? z czego?
Przydawka przymiotna: wyrażona przymiotnikiem. Np. Czerwone jabłko.
Przydawka rzeczowna: wyrażona rzeczownikiem. Np. Dom babci.
Przydawka dopełniaczowa: wyrażona rzeczownikiem w dopełniaczu. Np. Kolor włosów.
Przydawka liczebna: wyrażona liczebnikiem. Np. Trzy koty.
Przydawka zaimkowa: wyrażona zaimkiem. Np. Moja książka.
Ćwiczenie
Znajdź przydawkę w zdaniu: Mądry uczeń zawsze się uczy.
Odpowiedź: mądry.
Dopełnienie
Dopełnienie określa czasownik. Odpowiada na pytania przypadków zależnych (kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? z kim? z czym? o kim? o czym?).
Dopełnienie może być bliższe (bezpośrednio związane z czasownikiem) lub dalsze (pośrednio związane z czasownikiem).
Np. Czytam książkę (książkę - dopełnienie).
Ćwiczenie
Znajdź dopełnienie w zdaniu: Dałem koledze prezent.
Odpowiedź: koledze, prezent.
Okolicznik
Okolicznik określa czasownik i informuje o okolicznościach wykonywania czynności. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? po co? dlaczego? mimo co? pod jakim warunkiem?
Okolicznik miejsca: gdzie? Np. Idę do szkoły.
Okolicznik czasu: kiedy? Np. Pójdę jutro.
Okolicznik sposobu: jak? Np. Śpiewa głośno.
Okolicznik przyczyny: dlaczego? Np. Płaczę ze smutku.
Okolicznik celu: po co? Np. Uczę się, aby zdać egzamin.
Okolicznik warunku: pod jakim warunkiem? Np. Pójdę, jeśli będę miał czas.
Okolicznik przyzwolenia: mimo co? Np. Poszedłem, mimo deszczu.
Ćwiczenie
Znajdź okolicznik w zdaniu: Pójdziemy do kina wieczorem.
Odpowiedź: wieczorem.
Podsumowanie
Pamiętajcie! Podmiot – kto, co robi czynność. Orzeczenie – co robi podmiot. Przydawka – jaki, który, czyj (określa rzeczownik). Dopełnienie – odpowiada na pytania przypadków (określa czasownik). Okolicznik – gdzie, kiedy, jak, dlaczego (określa czasownik).
Powodzenia na sprawdzianie! Wierzę w was!
