Opanowanie gramatyki języka polskiego bywa wyzwaniem. Skupmy się na elementach zdania.
Podmiot – Kto? Co?
Podmiot to wykonawca czynności. Odpowiada na pytania: kto? co?
Jak to wytłumaczyć? Zacznij od prostych zdań. „Mama gotuje obiad.” Pytamy: Kto gotuje? Odpowiedź: Mama. Mama to podmiot.
Częste błędy: Mylenie podmiotu z dopełnieniem. Uczniowie mogą mieć trudności z rozpoznaniem podmiotu domyślnego. Np. w zdaniu "Poszedł do sklepu." Podmiot (on) jest domyślny.
Jak zaangażować uczniów? Użyj obrazków. Pokaż obrazek kota śpiącego na dywanie. Zapytaj: Kto śpi? Odpowiedź: Kot. Inne: Zgadnij kto robi to, co ja pokazuję.
Orzeczenie – Co robi? Co się z nim dzieje?
Orzeczenie opisuje czynność lub stan podmiotu. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje?
Jak to wytłumaczyć? Powróćmy do przykładu: „Mama gotuje obiad.” Pytamy: Co robi mama? Odpowiedź: Gotuje. Gotuje to orzeczenie.
Częste błędy: Problem z rozpoznawaniem orzeczeń imiennych (np. "On jest lekarzem"). Uczniowie zapominają, że orzeczenie musi zgadzać się z podmiotem co do liczby i rodzaju.
Jak zaangażować uczniów? Gra w kalambury. Jeden uczeń pokazuje czynność (orzeczenie), reszta zgaduje. Następnie trzeba ułożyć zdanie z użyciem tego orzeczenia.
Przydawka – Jaki? Jaka? Jakie? Czyj? Który? Ile?
Przydawka określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? czyj? który? ile?
Jak to wytłumaczyć? Zdanie: "Czerwony samochód jedzie." Pytamy: Jaki samochód jedzie? Odpowiedź: Czerwony. Czerwony to przydawka.
Częste błędy: Mylenie przydawki z innymi określeniami. Trudność w rozpoznawaniu przydawek wyrażonych wyrażeniami przyimkowymi (np. "książka o zwierzętach").
Jak zaangażować uczniów? "Ulepszanie zdań". Podaj proste zdanie: "Pies biegnie". Zadaniem uczniów jest dodanie jak najwięcej przydawek: "Mały, brązowy pies biegnie szybko."
Dopełnienie – Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kogo? Co? Kim? Czym?
Dopełnienie uzupełnia znaczenie czasownika. Odpowiada na pytania przypadków zależnych (kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym?).
Jak to wytłumaczyć? Zdanie: "Mama czyta książkę." Pytamy: Mama czyta co? Odpowiedź: Książkę. Książkę to dopełnienie.
Częste błędy: Trudności z rozpoznawaniem różnych typów dopełnień (bliższe, dalsze). Mylenie dopełnienia z okolicznikiem.
Jak zaangażować uczniów? "Dokończ zdanie". Podaj początek zdania z czasownikiem wymagającym dopełnienia: "Janek je…". Uczniowie dokańczają, używając dopełnienia. "Janek je jabłko."
Okolicznik – Gdzie? Kiedy? Jak? Dlaczego? Po co? Mimo co?
Okolicznik określa okoliczności wykonywania czynności. Odpowiada na pytania: gdzie? kiedy? jak? dlaczego? po co? mimo co?
Jak to wytłumaczyć? Zdanie: "Pójdę do kina jutro." Pytamy: Kiedy pójdę? Odpowiedź: Jutro. Jutro to okolicznik czasu.
Częste błędy: Rozróżnianie różnych typów okoliczników (miejsca, czasu, sposobu, przyczyny, celu, przyzwolenia). Mylenie okolicznika z dopełnieniem.
Jak zaangażować uczniów? "Gdzie? Kiedy? Jak?". Napisz na tablicy czasownik. Uczniowie wymyślają zdania z tym czasownikiem, dodając różne okoliczniki. Np. "Biegnę". "Biegnę szybko.", "Biegnę do parku.", "Biegnę, bo się spóźniam."
Pamiętaj, żeby utrwalać wiedzę poprzez ćwiczenia. Im więcej praktyki, tym lepiej uczniowie zrozumieją te elementy zdania.
Używaj różnorodnych metod. Angażuj uczniów. Gramatyka może być ciekawa!
