Hej! Gotowi na sprawdzian z chemicznych podstaw życia? Nie martw się, przejdziemy przez to razem. Ten przewodnik pomoże Ci się przygotować. Skupimy się na najważniejszych zagadnieniach. Zaczynajmy!
Woda i jej właściwości
Woda to podstawa życia. Pamiętaj o tym!
Polarność wody. Cząsteczka wody (H2O) ma biegun dodatni i ujemny. To dzięki różnicy elektroujemności między tlenem a wodorem.
Wiązania wodorowe. Powstają między cząsteczkami wody. Są słabe, ale bardzo ważne. Dają wodzie unikalne właściwości.
Kohezja. Przyciąganie między cząsteczkami tej samej substancji (np. woda-woda). Dzięki temu woda tworzy krople.
Adhezja. Przyciąganie między cząsteczkami różnych substancji (np. woda-ściana naczynia). Pomaga wodzie wspinać się po ściankach naczyń.
Wysokie ciepło właściwe. Woda potrzebuje dużo energii, żeby się ogrzać. To stabilizuje temperaturę środowiska.
Ciepło parowania. Woda potrzebuje dużo energii, żeby przejść w stan gazowy. Chłodzenie organizmów przez parowanie potu.
Gęstość lodu. Lód jest mniej gęsty niż woda. Dlatego pływa po powierzchni. Chroni życie w wodzie przed zamarznięciem.
Związki organiczne
Związki organiczne zawierają węgiel. To podstawa!
Węglowodany
Monosacharydy. Proste cukry, np. glukoza, fruktoza. Źródło energii.
Disacharydy. Dwa monosacharydy połączone, np. sacharoza (glukoza + fruktoza).
Polisacharydy. Długie łańcuchy monosacharydów, np. skrobia, celuloza. Magazyn energii, budulec ścian komórkowych roślin.
Lipidy
Tłuszcze. Estry glicerolu i kwasów tłuszczowych. Magazyn energii, izolacja termiczna.
Fosfolipidy. Budują błony komórkowe. Mają część hydrofilową (lubiącą wodę) i hydrofobową (nielubiącą wody).
Steroidy. Hormony, np. cholesterol, testosteron, estrogen. Regulują różne procesy w organizmie.
Białka
Aminokwasy. Monomery białek. Połączone wiązaniami peptydowymi.
Struktura białek. Cztery poziomy: pierwszorzędowa (sekwencja aminokwasów), drugorzędowa (alfa-helisa, beta-harmonijka), trzeciorzędowa (zwijanie się łańcucha), czwartorzędowa (połączenie kilku łańcuchów).
Funkcje białek. Enzymy (katalizatory), transport, budowa, odporność.
Kwasy nukleinowe
DNA. Kwas deoksyrybonukleinowy. Zawiera informację genetyczną.
RNA. Kwas rybonukleinowy. Bierze udział w syntezie białek.
Nukleotydy. Monomery kwasów nukleinowych. Zbudowane z zasady azotowej, cukru (deoksyrybozy lub rybozy) i reszty fosforanowej.
Zasady azotowe. Adenina (A), guanina (G), cytozyna (C), tymina (T) (w DNA) i uracyl (U) (w RNA). A łączy się z T (lub U), G łączy się z C.
Enzymy
Katalizatory biologiczne. Przyspieszają reakcje chemiczne w organizmach.
Specyficzność. Enzym działa tylko na określony substrat.
Miejsce aktywne. Fragment enzymu, do którego przyłącza się substrat.
Czynniki wpływające na aktywność enzymów. Temperatura, pH, stężenie substratu, obecność inhibitorów.
Inhibitory. Substancje, które hamują działanie enzymów.
Komórka
Teoria komórkowa. Wszystkie organizmy zbudowane są z komórek. Komórka to podstawowa jednostka życia.
Komórka prokariotyczna. Nie ma jądra komórkowego. Bakterie i archeony.
Komórka eukariotyczna. Ma jądro komórkowe. Rośliny, zwierzęta, grzyby, protisty.
Organelle komórkowe. Struktury w komórce eukariotycznej, np. jądro, mitochondria, retikulum endoplazmatyczne, aparat Golgiego.
Błona komórkowa. Otacza komórkę. Reguluje transport substancji.
Transport przez błonę. Dyfuzja, osmoza, transport aktywny.
Metabolizm
Anabolizm. Reakcje syntezy. Budowanie złożonych związków z prostych. Potrzebna energia.
Katabolizm. Reakcje rozkładu. Rozkład złożonych związków na proste. Uwalniana energia.
ATP. Adenozynotrifosforan. Nośnik energii w komórce.
Podsumowanie
To był intensywny przegląd! Pamiętaj o:
- Właściwościach wody i jej znaczeniu dla życia.
- Budowie i funkcjach związków organicznych: węglowodanów, lipidów, białek, kwasów nukleinowych.
- Rolę enzymów i czynnikach wpływających na ich działanie.
- Strukturze komórek prokariotycznych i eukariotycznych.
- Procesach metabolicznych: anabolizmie i katabolizmie.
Powodzenia na sprawdzianie! Wierzę w Ciebie!
