Zaczynamy naszą podróż po świecie zdań złożonych podrzędnie. Będziemy analizować, rozpoznawać i tworzyć te konstrukcje. Przygotujcie się na ćwiczenia!
Czym są zdania złożone podrzędnie?
Zdanie złożone podrzędnie to takie zdanie, które składa się z dwóch części: zdania głównego i zdania podrzędnego. Zdanie podrzędne jest zależne od zdania głównego i nie może istnieć samodzielnie. Pełni ono określoną funkcję w zdaniu głównym, np. określa okoliczności, przyczynę, cel lub skutek.
Wyobraźcie sobie, że macie bazę – to zdanie główne. Do tej bazy doklejacie dodatkowy element – to zdanie podrzędne. Ten dodatkowy element wyjaśnia, uzupełnia lub modyfikuje informację z bazy.
Przykład: Pójdę do kina (zdanie główne), *jeżeli skończę lekcje* (zdanie podrzędne). Zdanie podrzędne "jeżeli skończę lekcje" określa warunek, pod jakim pójdę do kina. Samo "jeżeli skończę lekcje" nie ma sensu bez zdania głównego, prawda?
Rodzaje zdań podrzędnych
Zdania podrzędne dzielimy na kilka rodzajów, w zależności od funkcji, jaką pełnią w zdaniu głównym. Najważniejsze z nich to:
Zdania podrzędne orzecznikowe
Zdanie podrzędne orzecznikowe pełni funkcję orzecznika w zdaniu głównym. Odpowiada na pytania: *kim jest? czym jest? jaki jest?* Łączy się ze zdaniem głównym za pomocą słów: że, jaki, kto, co, który.
Przykład: Mój brat jest taki, *jaki był jego ojciec*. Zdanie podrzędne "jaki był jego ojciec" określa, jaki jest brat. Inny przykład: *Problem polega na tym*, że nie mamy pieniędzy. Tu zdanie podrzędne określa, na czym polega problem.
Zdania podrzędne przydawkowe
Zdanie podrzędne przydawkowe pełni funkcję przydawki i określa rzeczownik w zdaniu głównym. Odpowiada na pytania: *jaki? która? który? czyj?* Łączy się ze zdaniem głównym za pomocą słów: który, jaka, jaki, czyj, co, że, gdzie, kiedy.
Przykład: Lubię książki, *które mają ciekawe historie*. Zdanie podrzędne "które mają ciekawe historie" określa, jakie książki lubię. Inny przykład: *To jest dom*, gdzie spędziłem dzieciństwo. Zdanie "gdzie spędziłem dzieciństwo" określa, jaki to dom.
Zdania podrzędne dopełnieniowe
Zdanie podrzędne dopełnieniowe pełni funkcję dopełnienia w zdaniu głównym. Odpowiada na pytania przypadków zależnych (kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? z kim? z czym? o kim? o czym?). Łączy się ze zdaniem głównym za pomocą słów: że, aby, żeby, kto, co, ile.
Przykład: Wiem, *że jutro będzie padać*. Zdanie podrzędne "że jutro będzie padać" jest dopełnieniem czasownika "wiem". Inny przykład: *Powiedział*, że przyjdzie później.
Zdania podrzędne okolicznikowe
Zdanie podrzędne okolicznikowe pełni funkcję okolicznika w zdaniu głównym i określa okoliczności, w jakich odbywa się czynność. Wyróżniamy różne rodzaje zdań okolicznikowych, w zależności od tego, jaką okoliczność określają:
- Zdania podrzędne okolicznikowe czasu: odpowiadają na pytanie kiedy? jak długo? odkąd? dokąd?, np. *Przyszedłem*, *gdy zadzwonił dzwonek*.
- Zdania podrzędne okolicznikowe miejsca: odpowiadają na pytanie gdzie? dokąd? skąd?, np. *Pójdę*, *gdzie mnie oczy poniosą*.
- Zdania podrzędne okolicznikowe przyczyny: odpowiadają na pytanie dlaczego? z jakiego powodu?, np. *Jest mi smutno*, *ponieważ pada deszcz*.
- Zdania podrzędne okolicznikowe celu: odpowiadają na pytanie po co? w jakim celu?, np. *Uczę się*, *aby zdać egzamin*.
- Zdania podrzędne okolicznikowe sposobu: odpowiadają na pytanie jak? w jaki sposób?, np. *Zrobiłem to*, *tak jak mi kazałeś*.
- Zdania podrzędne okolicznikowe warunku: odpowiadają na pytanie pod jakim warunkiem?, np. *Pójdę na spacer*, *jeżeli przestanie padać*.
- Zdania podrzędne okolicznikowe przyzwolenia: wyrażają czynność, która odbywa się mimo przeszkód, np. *Pójdę na spacer*, *chociaż pada deszcz*.
- Zdania podrzędne okolicznikowe skutku: wyrażają skutek czynności z zdania nadrzędnego, np. *Byłem bardzo zmęczony*, *więc poszedłem spać*.
Jak rozpoznać zdanie złożone podrzędnie?
Najważniejsza wskazówka to obecność słów łączących: że, aby, żeby, ponieważ, chociaż, jeżeli, gdy, kiedy, gdzie, który, co, kto, jaki, ile. Zauważcie, że zdanie podrzędne często można zastąpić pojedynczym słowem lub wyrażeniem. Na przykład:
*Powiedział, że przyjdzie*. Zdanie "że przyjdzie" można zastąpić słowem "to". *Powiedział to*.
Spróbujcie zadawać pytania do poszczególnych części zdania. Jeśli jedna część odpowiada na pytanie zadane o drugą, to mamy do czynienia ze zdaniem złożonym podrzędnie.
Ćwiczenia
Spróbujmy teraz poćwiczyć rozpoznawanie zdań złożonych podrzędnie i określanie ich rodzaju. Przeanalizujmy następujące zdania:
- Uczę się pilnie, *żeby zdać egzamin*. (Zdanie podrzędne okolicznikowe celu)
- Wiem, *że jesteś zmęczony*. (Zdanie podrzędne dopełnieniowe)
- Książka, *którą czytam*, jest bardzo ciekawa. (Zdanie podrzędne przydawkowe)
- Poszedłem spać, *bo byłem zmęczony*. (Zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny)
- Mój brat jest, *jaki był jego ojciec*. (Zdanie podrzędne orzecznikowe)
Teraz spróbuj samodzielnie przeanalizować kilka zdań. Pamiętaj, żeby zadać sobie pytania, jakie funkcje pełnią poszczególne części zdania i jak się łączą.
Pamiętajcie, regularne ćwiczenia to klucz do sukcesu w opanowaniu zdań złożonych podrzędnie. Powodzenia!
