Cześć! Zastanawialiście się kiedyś, kto odpowiada za to, że macie fajny plac zabaw w swojej okolicy, albo dlaczego ulice są oświetlone? Albo kto organizuje autobusy szkolne? To wszystko i wiele więcej to zadania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce. Dzisiaj przyjrzymy się bliżej, czym zajmują się poszczególne szczeble samorządu: gmina, powiat i województwo.
Co to jest samorząd terytorialny?
Zanim przejdziemy do konkretów, wyjaśnijmy sobie, co to właściwie jest ten samorząd terytorialny. Najprościej mówiąc, to forma organizacji państwa, w której część władzy oddana jest lokalnym społecznościom. Te społeczności, poprzez wybieranych przedstawicieli, decydują o sprawach ważnych dla ich regionu. Działają niezależnie od rządu centralnego, ale oczywiście w ramach obowiązujących przepisów prawa. To sprawia, że decyzje są bliższe ludziom i lepiej dopasowane do ich potrzeb.
W Polsce mamy trójstopniowy podział samorządu terytorialnego: gminy (najmniejsze jednostki), powiaty i województwa (największe jednostki). Każdy z tych szczebli ma swoje własne zadania i kompetencje. Każda jednostka ma też swój budżet, z którego finansuje swoje działania. To pozwala na realne działanie i rozwiązywanie problemów lokalnych.
Zadania Gminy
Gmina to podstawowa jednostka samorządu terytorialnego. Można powiedzieć, że to "wasza najbliższa władza". To gmina odpowiada za sprawy, które dotyczą bezpośrednio mieszkańców danego terenu. Pomyślcie o tym, co widzicie wokół siebie w waszej miejscowości. Szkoła, park, ulice – to wszystko zazwyczaj podlega gminie.
Co dokładnie robi gmina? Przede wszystkim zajmuje się: edukacją (szkoły podstawowe i przedszkola), gospodarką komunalną (wywóz śmieci, oczyszczanie ulic, zaopatrzenie w wodę i energię), drogami gminnymi, pomocą społeczną, kulturą i sportem, planowaniem przestrzennym (czyli decydowaniem o tym, gdzie mogą być budowane domy, sklepy, itd.), ochroną środowiska. To naprawdę szeroki zakres działań! Gmina dba również o bezpieczeństwo mieszkańców, np. poprzez utrzymywanie straży pożarnej i współpracę z policją.
Przykład? Wasza gmina pewnie organizuje festyny i koncerty, buduje place zabaw, remontuje chodniki i dba o to, żeby ulice były oświetlone. Jeśli macie problem z zalegającymi śmieciami, to właśnie do gminy powinniście zgłosić ten problem. Gmina jest również odpowiedzialna za utrzymanie cmentarzy komunalnych i nadawanie nazw ulicom i placom. Widzicie, jak wiele spraw jest w jej rękach?
Jak działa gmina?
Gmina działa poprzez radę gminy, wybieraną przez mieszkańców, oraz wójta (w gminach wiejskich), burmistrza (w miastach) lub prezydenta miasta (w większych miastach). Rada gminy uchwala uchwały, czyli lokalne prawa, oraz kontroluje działalność wójta/burmistrza/prezydenta. To oni zarządzają gminą na co dzień i wykonują uchwały rady. Budżet gminy również jest uchwalany przez radę gminy.
Zadania Powiatu
Powiat to jednostka samorządu terytorialnego większa niż gmina, ale mniejsza niż województwo. Powiat obejmuje zazwyczaj kilka gmin. Jego zadania są bardziej skomplikowane i dotyczą spraw, które wykraczają poza możliwości pojedynczej gminy. Powiat zajmuje się koordynacją pewnych działań między gminami.
Do głównych zadań powiatu należą: szkolnictwo ponadgimnazjalne (licea, technika, szkoły zawodowe), ochrona zdrowia (szpitale powiatowe, przychodnie specjalistyczne), pomoc społeczna (domy pomocy społecznej, centra pomocy rodzinie), drogi powiatowe, transport (organizacja komunikacji publicznej na terenie powiatu), bezpieczeństwo publiczne (powiatowe centra zarządzania kryzysowego), ochrona praw konsumentów. Powiat zajmuje się również wydawaniem pozwoleń budowlanych i rejestracją pojazdów.
Przykład? Jeśli uczycie się w liceum, to organem prowadzącym tę szkołę jest zazwyczaj powiat. Jeśli potrzebujecie pomocy w znalezieniu pracy, to możecie skorzystać z powiatowego urzędu pracy. Jeżeli w Waszej okolicy jest szpital powiatowy, to również podlega on pod zarząd powiatu. Powiat odpowiada również za zimowe utrzymanie dróg powiatowych, czyli odśnieżanie i posypywanie ich solą.
Jak działa powiat?
Podobnie jak w gminie, w powiecie działa rada powiatu, wybierana przez mieszkańców, oraz zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta. Rada powiatu uchwala uchwały i kontroluje działalność zarządu. Starosta kieruje bieżącą pracą powiatu i reprezentuje go na zewnątrz. Budżet powiatu jest uchwalany przez radę powiatu.
Zadania Województwa
Województwo to największa jednostka samorządu terytorialnego w Polsce. Obejmuje ono kilka powiatów. Jego zadania są strategiczne i dotyczą rozwoju całego regionu. Województwo koordynuje działania powiatów i gmin, a także współpracuje z rządem centralnym.
Do najważniejszych zadań województwa należą: rozwój gospodarczy (wspieranie przedsiębiorczości, inwestycje w infrastrukturę), edukacja (szkolnictwo wyższe, biblioteki wojewódzkie), ochrona zdrowia (szpitale specjalistyczne, wojewódzkie centra medyczne), kultura (teatry, muzea, filharmonie), transport (drogi wojewódzkie, transport kolejowy i lotniczy), ochrona środowiska (parki krajobrazowe, ochrona przyrody), planowanie przestrzenne (strategie rozwoju województwa). Województwo odpowiada również za promocję regionu i pozyskiwanie funduszy unijnych.
Przykład? Jeśli studiujecie na uniwersytecie, to organem prowadzącym tę uczelnię jest zazwyczaj województwo (lub państwo). Jeśli korzystacie z pociągów regionalnych, to ich organizatorem jest zazwyczaj urząd marszałkowski województwa. Jeżeli oglądacie wystawę w muzeum wojewódzkim, to również jest to zasługa samorządu województwa. Województwo odpowiada również za budowę i utrzymanie dróg wojewódzkich łączących różne miasta regionu.
Jak działa województwo?
W województwie działa sejmik województwa, wybierany przez mieszkańców, oraz zarząd województwa, na czele którego stoi marszałek województwa. Sejmik województwa uchwala uchwały i kontroluje działalność zarządu. Marszałek województwa kieruje bieżącą pracą województwa i reprezentuje je na zewnątrz. Budżet województwa jest uchwalany przez sejmik województwa.
Podsumowanie
Jak widzicie, gmina, powiat i województwo to trzy różne szczeble samorządu terytorialnego, które odpowiadają za różne aspekty naszego życia. Gmina dba o nasze najbliższe otoczenie, powiat zajmuje się sprawami o szerszym zasięgu, a województwo planuje rozwój całego regionu. Współpraca tych trzech szczebli samorządu jest kluczowa dla sprawnego funkcjonowania państwa i zaspokajania potrzeb mieszkańców. Pamiętajcie, że jako obywatele macie wpływ na to, jak funkcjonuje samorząd - poprzez udział w wyborach i zgłaszanie swoich pomysłów i uwag.
