Szczepionki odgrywają kluczową rolę w tworzeniu komórek pamięci. Wyjaśnimy, jak to działa.
Zacznijmy od podstaw. Czym są komórki pamięci?
Komórki pamięci to specjalny rodzaj komórek odpornościowych. Powstają po kontakcie organizmu z antygenem. Antygen to substancja, którą organizm rozpoznaje jako obcą. Może to być wirus, bakteria, toksyna, a nawet fragment komórki nowotworowej.
Gdy organizm po raz pierwszy spotyka się z antygenem, dochodzi do odpowiedzi immunologicznej. Ta odpowiedź nie zawsze jest wystarczająco szybka, aby zapobiec chorobie. Organizm potrzebuje czasu, aby rozpoznać zagrożenie i wytworzyć odpowiednie przeciwciała.
Po przezwyciężeniu infekcji, część komórek układu odpornościowego przekształca się w komórki pamięci. Są to limfocyty B pamięci i limfocyty T pamięci.
Limfocyty B pamięci "pamiętają" antygen i potrafią szybko produkować przeciwciała, gdy ten sam antygen pojawi się ponownie. Limfocyty T pamięci pomagają w zwalczaniu zakażenia, niszcząc komórki zainfekowane przez patogen.
Jak działają szczepionki?
Szczepionki wykorzystują naturalny mechanizm tworzenia komórek pamięci. Zawierają antygeny, ale w formie, która nie powoduje choroby. Może to być osłabiony lub zabity wirus, fragment wirusa lub bakterii, albo toksyna pozbawiona toksyczności.
Gdy szczepionka jest podawana, układ odpornościowy rozpoznaje antygen jako obcy. Rozpoczyna się odpowiedź immunologiczna, podobna do tej podczas naturalnej infekcji, ale bez wystąpienia objawów choroby.
W wyniku tej odpowiedzi, powstają komórki pamięci. Dzięki temu, jeśli osoba zaszczepiona zetknie się w przyszłości z prawdziwym patogenem, jej układ odpornościowy będzie gotowy do szybkiej i skutecznej reakcji.
Rodzaje szczepionek
Istnieją różne rodzaje szczepionek. Różnią się one sposobem, w jaki antygen jest prezentowany układowi odpornościowemu. Przykłady:
- Szczepionki inaktywowane: Zawierają zabite wirusy lub bakterie. Przykładem jest szczepionka przeciwko polio (IPV).
- Szczepionki atenuowane: Zawierają osłabione wirusy lub bakterie. Zapewniają silniejszą odpowiedź immunologiczną, ale nie są zalecane dla osób z osłabionym układem odpornościowym. Przykładem jest szczepionka MMR (odra, świnka, różyczka).
- Szczepionki podjednostkowe, rekombinowane, polisacharydowe i skoniugowane: Zawierają fragmenty wirusów lub bakterii, takie jak białka lub polisacharydy. Przykładem jest szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
- Szczepionki mRNA: Zawierają informację genetyczną (mRNA), która instruuje komórki organizmu, aby produkowały białko charakterystyczne dla patogenu. Układ odpornościowy rozpoznaje to białko jako obce i tworzy przeciwciała. Przykładem są szczepionki przeciwko COVID-19 firm Pfizer i Moderna.
- Szczepionki wektorowe: Wykorzystują nieszkodliwy wirus (wektor) do wprowadzenia materiału genetycznego patogenu do komórek. Przykładem są niektóre szczepionki przeciwko COVID-19.
Niezależnie od rodzaju szczepionki, celem jest zawsze wywołanie odpowiedzi immunologicznej i wytworzenie komórek pamięci.
Znaczenie komórek pamięci
Komórki pamięci są kluczowe dla długotrwałej ochrony przed chorobami zakaźnymi. Dzięki nim, organizm jest w stanie szybko i skutecznie zwalczyć infekcję, zanim rozwiną się objawy. Często zapewnia to dożywotnią odporność.
Bez szczepionek, zdobycie odporności wymagałoby przejścia choroby. Jednak choroby zakaźne mogą być bardzo niebezpieczne, a nawet śmiertelne. Szczepionki pozwalają na uzyskanie odporności bez ryzyka związanego z naturalną infekcją.
Szczepionki przyczyniły się do eradykacji (całkowitego wyeliminowania) niektórych chorób, takich jak ospa prawdziwa. Znacząco zmniejszyły one również występowanie innych chorób, takich jak polio i odra.
Dzięki szczepieniom chronimy nie tylko siebie, ale również innych. Osoby z osłabionym układem odpornościowym, takie jak niemowlęta i osoby chore, nie mogą być szczepione. Dzięki wysokiemu odsetkowi zaszczepionych w populacji, tworzymy tzw. odporność zbiorowiskową (herd immunity). Odporność zbiorowiskowa chroni osoby, które nie mogą być szczepione, ponieważ zmniejsza ryzyko rozprzestrzeniania się choroby.
Podsumowanie
Szczepionki są bezpiecznym i skutecznym sposobem na ochronę przed chorobami zakaźnymi. Działają poprzez stymulowanie układu odpornościowego do tworzenia komórek pamięci. Komórki pamięci zapewniają długotrwałą ochronę, umożliwiając szybką i skuteczną reakcję w przypadku ponownego kontaktu z patogenem. Pamiętajmy o regularnych szczepieniach, aby chronić siebie i innych.
