Hej! Przygotujmy się razem do egzaminu z władz!
Wprowadzenie do Władz
Zacznijmy od podstaw. Co to właściwie są władze?
To organy państwa, które mają określone uprawnienia i obowiązki.
Ich celem jest sprawowanie władzy w państwie.
Podział Władzy
Trójpodział władzy to podstawa demokracji. Kto go wymyślił?
Monteskiusz! Ważne nazwisko!
Na czym polega trójpodział władzy?
Władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza są od siebie oddzielone.
Dzięki temu żadna z nich nie ma zbyt dużej władzy.
Mamy więc: władzę ustawodawczą, władzę wykonawczą oraz władzę sądowniczą.
Władza Ustawodawcza
Czym zajmuje się władza ustawodawcza?
Ustanawia prawa, czyli tworzy ustawy.
Kto sprawuje władzę ustawodawczą w Polsce?
Sejm i Senat, czyli Parlament.
Sejm to izba niższa, a Senat to izba wyższa.
Posłowie i senatorowie są wybierani w wyborach.
Władza Wykonawcza
Co robi władza wykonawcza?
Wprowadza w życie ustawy uchwalone przez Parlament.
Kto sprawuje władzę wykonawczą w Polsce?
Prezydent i Rada Ministrów (czyli rząd).
Prezydent jest głową państwa.
Rada Ministrów, na czele z Prezesem Rady Ministrów (premierem), prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną.
Pamiętaj, że Prezydent powołuje Rząd.
Władza Sądownicza
I w końcu, władza sądownicza. Czym się zajmuje?
Rozstrzyga spory prawne i karze za naruszenie prawa.
Kto sprawuje władzę sądowniczą?
Sądy i Trybunały.
Sądy orzekają w różnych sprawach, a Trybunał Konstytucyjny bada zgodność ustaw z Konstytucją.
Mamy też Trybunał Stanu, który osądza osoby zajmujące najwyższe stanowiska w państwie.
Kontrola i Równowaga
Ważne jest, żeby żadna władza nie była zbyt silna. Jak to osiągamy?
Przez system hamulców i równowagi (checks and balances).
Każda władza kontroluje i ogranicza pozostałe.
Na przykład, Prezydent może zawetować ustawę uchwaloną przez Sejm.
Z kolei Sejm może odrzucić weto Prezydenta większością głosów.
Sądy kontrolują legalność działań władzy wykonawczej.
Organy Kontroli Państwowej i Ochrony Prawa
Oprócz trzech głównych władz, istnieją też inne ważne organy.
Na przykład Najwyższa Izba Kontroli (NIK).
Czym zajmuje się NIK?
Kontroluje działalność finansową państwa.
Kolejny ważny organ to Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO).
RPO stoi na straży praw i wolności obywatelskich.
Pamiętaj o Krajowej Radzie Sądownictwa (KRS).
KRS dba o niezależność sądów i niezawisłość sędziów.
Samorząd Terytorialny
Nie zapominajmy o samorządzie terytorialnym.
To forma decentralizacji władzy.
Oznacza to, że część zadań państwa jest przekazywana jednostkom samorządu terytorialnego.
Jakie są jednostki samorządu terytorialnego w Polsce?
Gminy, powiaty i województwa.
Każda z tych jednostek ma swoje organy: radę i zarząd.
Konstytucja
Konstytucja to najważniejszy akt prawny w państwie.
Określa ustrój państwa, prawa i obowiązki obywateli, oraz kompetencje władz.
W Polsce obowiązuje Konstytucja z 1997 roku.
Warto znać jej podstawowe zasady.
Podsumowanie
Pamiętaj:
- Trójpodział władzy: ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza.
- Władza ustawodawcza: Sejm i Senat (Parlament) - tworzy ustawy.
- Władza wykonawcza: Prezydent i Rada Ministrów - wprowadza ustawy w życie.
- Władza sądownicza: Sądy i Trybunały - rozstrzyga spory i karze za naruszenia prawa.
- System hamulców i równowagi - kontrola i ograniczenie władz.
- NIK, RPO, KRS - organy kontroli państwowej i ochrony prawa.
- Samorząd terytorialny - decentralizacja władzy.
- Konstytucja - najważniejszy akt prawny.
Dasz radę! Powodzenia na egzaminie!
