Współrzędne geograficzne to system, który pozwala nam określić położenie każdego punktu na Ziemi. To tak, jakbyśmy mieli adres dla każdego miejsca na naszej planecie. Używamy do tego dwóch głównych linii: równoleżników i południków.
Wyobraź sobie, że Ziemia jest jak pomarańcza. Ktoś narysował na niej poziome linie wokół. Te poziome linie to właśnie równoleżniki. Najdłuższy z nich, ten na środku, to równik.
Równik dzieli Ziemię na północną i południową półkulę. Równoleżniki biegną równolegle do równika, stąd ich nazwa. Mierzymy je w stopniach, oznaczanych symbolem °. Równik ma 0°.
Szerokość geograficzna
Odległość danego równoleżnika od równika, mierzona w stopniach, nazywamy szerokością geograficzną. Jeśli dany punkt leży na północ od równika, to ma szerokość geograficzną północną (N). Jeśli leży na południe, to ma szerokość geograficzną południową (S).
Na przykład, Warszawa leży na północ od równika. Jej szerokość geograficzna to około 52°N. Sydney w Australii leży na południe od równika. Ma szerokość geograficzną około 34°S.
Szerokość geograficzna może przyjmować wartości od 0° (na równiku) do 90° (na biegunach). Biegun północny ma szerokość 90°N, a biegun południowy 90°S.
Długość geograficzna
Oprócz poziomych linii potrzebujemy także pionowych, aby precyzyjnie określić położenie. To są południki. Południki biegną od bieguna północnego do bieguna południowego.
Wszystkie południki mają taką samą długość. Trzeba było wybrać jeden, od którego zaczniemy mierzyć. Umownie przyjęto, że jest to południk zerowy, przebiegający przez Greenwich w Londynie.
Długość geograficzna to odległość danego południka od południka zerowego, mierzona w stopniach. Jeśli dany punkt leży na wschód od południka zerowego, to ma długość geograficzną wschodnią (E). Jeśli leży na zachód, to ma długość geograficzną zachodnią (W).
Na przykład, Berlin leży na wschód od Greenwich. Jego długość geograficzna to około 13°E. Nowy Jork leży na zachód od Greenwich. Ma długość geograficzną około 74°W.
Długość geograficzna może przyjmować wartości od 0° (na południku zerowym) do 180°. 180 południk jest jednocześnie południkiem wschodnim i zachodnim.
Zapisywanie współrzędnych geograficznych
Aby zapisać współrzędne geograficzne danego miejsca, podajemy najpierw szerokość geograficzną, a potem długość geograficzną. Na przykład:
- Warszawa: 52°N, 21°E
- Sydney: 34°S, 151°E
- Nowy Jork: 40°N, 74°W
Współrzędne geograficzne pozwalają bardzo dokładnie określić położenie. W praktyce używamy do tego stopni, minut ('), i sekund ("). Stopień dzieli się na 60 minut, a minuta na 60 sekund.
Na przykład, dokładniejsze współrzędne Warszawy to: 52°13'N, 21°00'E.
Wyznaczanie współrzędnych na mapie
Na mapach zazwyczaj widzimy siatkę geograficzną, czyli linie równoleżników i południków. Ułatwia to odczytywanie współrzędnych.
Żeby wyznaczyć współrzędne danego punktu na mapie, musimy znaleźć równoleżnik i południk, które przecinają się w pobliżu tego punktu. Następnie odczytujemy wartości tych równoleżników i południków.
Trzeba pamiętać o tym, czy dany punkt leży na północ czy południe od równika (szerokość geograficzna N lub S), oraz czy leży na wschód czy zachód od południka zerowego (długość geograficzna E lub W).
Zastosowanie współrzędnych geograficznych
Współrzędne geograficzne są bardzo przydatne w wielu dziedzinach życia. Używamy ich między innymi do:
- Nawigacji: Dzięki nim możemy określić, gdzie się znajdujemy i jak dotrzeć do celu. Używają ich piloci samolotów, kapitanowie statków, kierowcy samochodów.
- Geografii: Pozwalają na analizowanie rozmieszczenia różnych zjawisk na Ziemi.
- Meteorologii: Pomagają śledzić zmiany pogody.
- Systemów GPS: Systemy nawigacji satelitarnej (np. GPS) używają współrzędnych geograficznych do określania naszego położenia.
Współrzędne geograficzne to podstawa orientacji w przestrzeni. Dzięki nim wiemy, gdzie jesteśmy i gdzie chcemy się znaleźć. Zrozumienie tego systemu jest bardzo ważne, nie tylko na sprawdzianie z geografii, ale również w życiu codziennym.
Ćwiczenia na sprawdzian
Na sprawdzianie możesz spodziewać się pytań o definicje równoleżników, południków, szerokości geograficznej i długości geograficznej. Ważne jest, aby znać położenie równika i południka zerowego.
Możesz również otrzymać zadanie polegające na odczytywaniu współrzędnych geograficznych z mapy, albo na zaznaczaniu punktów o zadanych współrzędnych. Ćwicz te umiejętności na różnych mapach, aby nabrać wprawy.
Pamiętaj, żeby zawsze podawać szerokość geograficzną i długość geograficzną w odpowiedniej kolejności i z właściwymi oznaczeniami (N, S, E, W). Powodzenia na sprawdzianie!
