Sprawdzian z działu 2 WOS (Wiedza o Społeczeństwie) w klasie 8 zazwyczaj obejmuje zagadnienia związane z państwem, prawem, społeczeństwem obywatelskim i organizacjami pozarządowymi. Przyjrzyjmy się bliżej poszczególnym elementom.
Państwo
Państwo to zorganizowana wspólnota ludzi zamieszkująca określone terytorium, posiadająca władzę i suwerenność. Pomyśl o Polsce – to nasze państwo. Posiada rząd, prezydenta i chroni swoich obywateli. Każde państwo ma swoje terytorium, ludność i sprawuje nad nimi władzę.
Suwerenność oznacza niezależność państwa od innych państw. Państwo suwerenne samo decyduje o swoich sprawach wewnętrznych i zagranicznych. Nikt z zewnątrz nie może mu niczego narzucić. Ważne jest aby państwo mogło samo tworzyć swoje prawa.
Funkcje państwa to zadania, które państwo realizuje, aby zapewnić bezpieczeństwo i dobrobyt swoim obywatelom. Wyróżniamy m.in. funkcję prawodawczą (tworzenie prawa), wykonawczą (wprowadzanie prawa w życie) i sądowniczą (rozstrzyganie sporów). Państwo dba o edukację, zdrowie i infrastrukturę.
Prawo
Prawo to zbiór norm i zasad regulujących życie społeczne, ustanowionych i egzekwowanych przez państwo. Prawo jest po to, żeby utrzymać porządek w społeczeństwie. Bez prawa panowałby chaos i anarchia. Pamiętaj o tym!
Źródła prawa w Polsce to Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe i rozporządzenia. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie, określa podstawowe zasady funkcjonowania państwa i prawa obywateli. Ustawy są uchwalane przez Sejm i Senat. Rozporządzenia wydawane są przez organy wykonawcze, na podstawie upoważnienia ustawowego.
Norma prawna składa się z trzech elementów: hipotezy (określa adresata i okoliczności), dyspozycji (określa nakazane lub zakazane zachowanie) i sankcji (określa konsekwencje za naruszenie normy). Na przykład: jeśli przekroczysz prędkość (hipoteza), zapłacisz mandat (sankcja) zgodnie z przepisami (dyspozycja).
Społeczeństwo Obywatelskie
Społeczeństwo obywatelskie to ogół obywateli, którzy działają na rzecz dobra wspólnego, poza strukturami państwowymi. Obywatele angażują się w różne inicjatywy społeczne, takie jak organizacje pozarządowe, ruchy społeczne, czy akcje protestacyjne. Działanie na rzecz społeczeństwa to ważna sprawa.
Organizacje pozarządowe (NGO) to organizacje, które nie są częścią rządu i nie działają dla zysku. Mogą zajmować się różnymi sprawami, np. ochroną środowiska, pomocą humanitarną, edukacją, kulturą. Fundacje i stowarzyszenia to przykłady NGO. NGO pomagają tam, gdzie państwo nie jest w stanie działać skutecznie.
Przykłady działań obywatelskich to udział w wyborach, zgłaszanie uwag do planów zagospodarowania przestrzennego, organizowanie zbiórek charytatywnych, czy protestowanie przeciwko niesprawiedliwym działaniom władz. Ważne jest, aby obywatele byli aktywni i zabierali głos w sprawach publicznych.
Partie Polityczne
Partia polityczna to organizacja, której celem jest zdobycie i utrzymanie władzy politycznej. Partie polityczne prezentują różne programy i ideologie. Partie rywalizują ze sobą w wyborach o poparcie wyborców. Partie polityczne kształtują politykę państwa.
Funkcje partii politycznych to m.in. formułowanie programów politycznych, rekrutacja i kształcenie liderów politycznych, udział w wyborach, reprezentowanie interesów różnych grup społecznych. Partie dbają o to, żeby ich wyborcy byli zadowoleni.
System partyjny w Polsce jest systemem wielopartyjnym, co oznacza, że istnieje wiele partii politycznych. Partie polityczne mogą tworzyć koalicje, aby wspólnie rządzić państwem. Ważne jest, aby obywatele znali programy różnych partii i mogli świadomie wybrać swoich przedstawicieli.
Wybory
Wybory to forma udziału obywateli w życiu politycznym państwa. W wyborach obywatele wybierają swoich przedstawicieli do różnych organów władzy, np. do Sejmu, Senatu, Parlamentu Europejskiego, czy władz samorządowych. Wybory są fundamentem demokracji.
W Polsce wybory są powszechne, równe, bezpośrednie i tajne. Powszechność oznacza, że prawo do głosowania ma każdy obywatel, który ukończył 18 lat. Równość oznacza, że każdy głos ma taką samą wagę. Bezpośredniość oznacza, że wyborcy osobiście głosują na kandydatów. Tajność oznacza, że nikt nie może dowiedzieć się, na kogo głosował wyborca.
Rodzaje wyborów w Polsce to m.in. wybory prezydenckie, parlamentarne (do Sejmu i Senatu), europejskie (do Parlamentu Europejskiego) i samorządowe (do rad gmin, powiatów i sejmików województw). Pamiętaj o tym, aby regularnie brać udział w wyborach. To twój obywatelski obowiązek.
Samorząd Terytorialny
Samorząd terytorialny to forma decentralizacji władzy publicznej, polegająca na przekazaniu części zadań publicznych społecznościom lokalnym. Samorząd terytorialny działa na szczeblu gmin, powiatów i województw. Samorząd dba o lokalne sprawy obywateli.
Zadania samorządu terytorialnego to m.in. edukacja, ochrona zdrowia, gospodarka komunalna, kultura, transport publiczny. Samorząd finansuje swoje zadania z podatków lokalnych, dotacji państwowych i innych źródeł. Samorząd terytorialny blisko współpracuje z mieszkańcami.
Organy samorządu terytorialnego to rada gminy (powiatu, województwa) i wójt (burmistrz, prezydent miasta, marszałek województwa). Rada jest organem stanowiącym i kontrolnym, a wójt (burmistrz, prezydent miasta, marszałek województwa) jest organem wykonawczym. Ważne jest, aby interesować się działaniami samorządu w swojej miejscowości.
