Wirusy Bakterie

Written by Margaret Weigel
Updated at: 05 June 2025

Hej! Przygotowujesz się do egzaminu z biologii? Super! Temat wirusów i bakterii bywa trudny, ale razem damy radę. Przejdziemy przez najważniejsze zagadnienia krok po kroku, żebyś na egzaminie czuł się pewnie.

Wirusy: Tajemniczy Najeźdźcy

Czym są wirusy?

Wirusy to bardzo małe, wręcz mikroskopijne obiekty zakaźne, które nie są komórkami. To podstawowa, bardzo ważna informacja! Wirusy składają się z materiału genetycznego (DNA lub RNA) otoczonego kapsydem – białkową otoczką. Nie posiadają własnych organelli, takich jak rybosomy czy mitochondria, dlatego nie są w stanie samodzielnie się replikować.

Pomyśl o wirusie jak o listonoszu, który dostarcza "instrukcję" (materiał genetyczny) do komórki gospodarza. Ta "instrukcja" zmusza komórkę do produkowania więcej wirusów, a nie do wykonywania swoich normalnych funkcji. Dlatego właśnie wirusy powodują choroby!

Budowa wirusa:

Kapsyd: Białkowa osłonka, która chroni materiał genetyczny i pomaga wirusowi przyłączyć się do komórki gospodarza. Kapsyd zbudowany jest z kapsomerów.
Materiał genetyczny: Może to być DNA (np. u herpeswirusów) lub RNA (np. u wirusa HIV, wirusa grypy). Informacja genetyczna wirusa zawiera instrukcje potrzebne do jego replikacji.
Otoczka lipidowa (nie zawsze występuje): Niektóre wirusy posiadają dodatkową otoczkę lipidową, która pochodzi z błony komórkowej gospodarza. Zawiera białka wirusowe, które umożliwiają przyłączanie się i wnikanie do komórek.

Replikacja wirusa:

Żeby się rozmnażać, wirus musi infekować komórkę gospodarza. Proces replikacji wirusa przebiega w kilku etapach:

Adsorpcja: Wirus przyłącza się do specyficznych receptorów na powierzchni komórki gospodarza.
Penetracja: Wirus wnika do komórki. Może to się odbywać przez bezpośrednie wnikanie, endocytozę (komórka "połyka" wirusa) lub fuzję otoczki wirusowej z błoną komórkową.
Replikacja: Materiał genetyczny wirusa przejmuje kontrolę nad komórką i zmusza ją do produkowania kopii wirusowego DNA lub RNA oraz białek kapsydu.
Składanie: Nowe wiriony (kompletne cząstki wirusa) są składane z nowo wytworzonych elementów.
Uwolnienie: Nowe wiriony opuszczają komórkę, często ją niszcząc. Mogą to robić przez lizę (rozpad komórki) lub pączkowanie (stopniowe wydostawanie się wirionów z komórki, bez jej natychmiastowego zniszczenia).

Przykłady chorób wirusowych:

Grypa (wirus grypy)
Przeziębienie (rinowirusy)
Ospa wietrzna (wirus ospy wietrznej i półpaśca)
Odra (wirus odry)
HIV/AIDS (wirus HIV)
COVID-19 (SARS-CoV-2)

Bakterie: Jednokomórkowi Mistrzowie Przetrwania

Czym są bakterie?

Bakterie to prokariotyczne, jednokomórkowe organizmy. W przeciwieństwie do wirusów, bakterie są komórkami i posiadają własne rybosomy, cytoplazmę i błonę komórkową. Ich materiał genetyczny – DNA – znajduje się w nukleoidzie (obszarze cytoplazmy), a nie w jądrze komórkowym otoczonym błoną.

Bakterie są niezwykle wszechstronne i występują niemal wszędzie – w glebie, wodzie, powietrzu, a nawet wewnątrz innych organizmów. Niektóre bakterie są pożyteczne (np. bakterie jelitowe pomagające w trawieniu), a inne są patogenne i powodują choroby.

Budowa bakterii:

Ściana komórkowa: Zapewnia kształt i ochronę komórce bakteryjnej. U bakterii Gram-dodatnich jest gruba i zbudowana z peptydoglikanu, a u bakterii Gram-ujemnych jest cieńsza i posiada dodatkową błonę zewnętrzną.
Błona komórkowa: Otacza cytoplazmę i reguluje transport substancji do i z komórki.
Cytoplazma: Wypełnia wnętrze komórki i zawiera rybosomy (odpowiedzialne za syntezę białek), nukleoid (obszar z DNA) oraz inne struktury.
Nukleoid: Obszar cytoplazmy, w którym znajduje się kolisty chromosom bakteryjny.
Plazmidy: Małe, koliste cząsteczki DNA, które zawierają dodatkowe geny, np. geny oporności na antybiotyki.
Rzęski: Długie, nitkowate struktury, które umożliwiają bakteriom poruszanie się.
Pilusy (fimbrie): Krótkie, włoskowate struktury, które służą do przyczepiania się do powierzchni.
Otoczka śluzowa: Warstwa otaczająca ścianę komórkową, która chroni bakterię przed fagocytozą (pochłanianiem przez komórki odpornościowe).

Rozmnażanie bakterii:

Bakterie rozmnażają się głównie przez podział komórki (rozmnażanie bezpłciowe). Proces ten jest bardzo szybki, dlatego populacje bakterii mogą rosnąć w zastraszającym tempie.

Bakterie mogą również wymieniać materiał genetyczny między sobą poprzez:

Koniugację: Przekazywanie plazmidu z jednej bakterii do drugiej przez tzw. mostek cytoplazmatyczny.
Transdukcję: Przenoszenie DNA z jednej bakterii do drugiej przez bakteriofaga (wirusa atakującego bakterie).
Transformację: Pobieranie wolnego DNA z otoczenia.

Przykłady chorób bakteryjnych:

Angina (Streptococcus pyogenes)
Gruźlica (Mycobacterium tuberculosis)
Salmonelloza (Salmonella enterica)
Tężec (Clostridium tetani)
Choroba Lyme (Borrelia burgdorferi)

Różnice między wirusami a bakteriami: Tabela porównawcza

Cecha	Wirusy	Bakterie
Budowa	Cząsteczka z materiałem genetycznym (DNA lub RNA) otoczona kapsydem. Nie mają budowy komórkowej.	Komórka prokariotyczna z cytoplazmą, DNA, rybosomami i błoną komórkową.
Rozmiar	Zazwyczaj znacznie mniejsze niż bakterie (20-300 nm).	Większe od wirusów (0,5-5 μm).
Samodzielność	Niezdolne do samodzielnego rozmnażania się. Potrzebują komórki gospodarza.	Samodzielne organizmy, zdolne do rozmnażania się przez podział komórki.
Materiał genetyczny	DNA lub RNA.	DNA (kolisty chromosom).
Leczenie	Leczenie przeciwwirusowe. Antybiotyki są nieskuteczne.	Antybiotyki.

Podsumowanie: Najważniejsze Punkty

Wirusy to obiekty zakaźne, które nie są komórkami i muszą infekować komórki gospodarza, aby się replikować.
Bakterie to prokariotyczne, jednokomórkowe organizmy, które posiadają własne rybosomy i mogą się samodzielnie rozmnażać.
Wirusy są znacznie mniejsze od bakterii.
Choroby wirusowe leczy się lekami przeciwwirusowymi, a choroby bakteryjne antybiotykami.
Znajomość budowy i sposobu rozmnażania się wirusów i bakterii jest kluczowa do zrozumienia, jak powodują choroby i jak można im zapobiegać.