Świat mikroskopijny jest pełen różnorodnych organizmów. Niektóre z nich są nam bardzo pomocne, inne zaś mogą powodować choroby. Przyjrzymy się czterem głównym grupom mikrobów: wirusom, bakteriom, protistom i grzybom. Zobaczymy, czym się charakteryzują i jak wpływają na nasze życie.
Wirusy
Wirusy są najmniejszymi ze wszystkich wymienionych organizmów. Można je zobaczyć tylko za pomocą bardzo silnych mikroskopów elektronowych. Wirus nie jest tak naprawdę komórką. Jest to cząsteczka materiału genetycznego (DNA lub RNA) otoczona białkową osłonką, zwaną kapsydem.
Wirusy są bezwzględnymi pasożytami. Oznacza to, że aby się rozmnażać, muszą wnikać do komórek żywych organizmów (tzw. gospodarzy). Po wniknięciu do komórki, wirus zmusza ją do produkowania nowych kopii wirusa. Komórka w końcu ulega zniszczeniu, a nowe wirusy uwalniane są, aby zainfekować kolejne komórki. Przykładem powszechnej choroby wirusowej jest grypa lub przeziębienie. Inne wirusy mogą powodować poważniejsze choroby, takie jak ospa wietrzna, odra, a nawet AIDS.
Wirusy są bardzo specyficzne. Oznacza to, że dany wirus zazwyczaj atakuje tylko określone rodzaje komórek. Na przykład, wirus grypy atakuje komórki dróg oddechowych. Niektóre wirusy atakują tylko bakterie. Nazywamy je bakteriofagami (dosłownie „pożeracze bakterii”). Bakteriofagi mogą być wykorzystywane w terapii w walce z infekcjami bakteryjnymi.
Bakterie
Bakterie to jednokomórkowe organizmy prokariotyczne. Oznacza to, że ich komórki nie mają jądra komórkowego, w którym przechowywany jest materiał genetyczny (DNA). DNA bakterii znajduje się bezpośrednio w cytoplazmie. Bakterie są znacznie większe od wirusów i można je zobaczyć pod zwykłym mikroskopem optycznym.
Bakterie są bardzo różnorodne. Występują wszędzie – w glebie, wodzie, powietrzu, a także wewnątrz i na powierzchni innych organizmów. Niektóre bakterie są autotrofami, czyli same wytwarzają pokarm (np. poprzez fotosyntezę). Inne są heterotrofami i muszą pobierać gotowe związki organiczne ze środowiska. Bakterie odgrywają kluczową rolę w obiegu materii w przyrodzie. Rozkładają martwe organizmy i przekształcają związki organiczne w prostsze substancje, które mogą być wykorzystywane przez rośliny.
Wiele bakterii jest dla nas bardzo pożytecznych. Na przykład, bakterie jelitowe pomagają nam w trawieniu pokarmu i wytwarzają witaminy. Bakterie kwasu mlekowego są wykorzystywane w produkcji jogurtów, kefirów i kiszonek. Niestety, niektóre bakterie są chorobotwórcze i mogą powodować choroby, takie jak angina, gruźlica, borelioza, czy zatrucia pokarmowe. Antybiotyki są lekami, które zabijają bakterie lub hamują ich wzrost.
Protisty
Protisty to bardzo zróżnicowana grupa organizmów eukariotycznych. Oznacza to, że ich komórki mają jądro komórkowe, w którym przechowywany jest materiał genetyczny (DNA). Protisty są przeważnie jednokomórkowe, ale niektóre tworzą kolonie lub wielokomórkowe struktury.
Protisty występują głównie w środowisku wodnym. Obejmują zarówno organizmy autotroficzne (glony), które przeprowadzają fotosyntezę, jak i heterotroficzne (pierwotniaki), które pobierają pokarm ze środowiska. Glony są ważnym źródłem tlenu i pokarmu w ekosystemach wodnych. Pierwotniaki odgrywają rolę w rozkładzie materii organicznej i stanowią pokarm dla innych organizmów.
Niektóre protisty są pasożytami i mogą powodować choroby u ludzi i zwierząt. Przykładem jest Plasmodium, protist, który wywołuje malarię. Inne protisty chorobotwórcze to np. Giardia lamblia (wywołująca giardiozę) i Trypanosoma brucei (wywołująca śpiączkę afrykańską).
Grzyby
Grzyby to eukariotyczne organizmy heterotroficzne. Oznacza to, że ich komórki mają jądro komórkowe i muszą pobierać gotowe związki organiczne ze środowiska. Grzyby mogą być jednokomórkowe (np. drożdże) lub wielokomórkowe (np. pleśnie i grzyby kapeluszowe).
Grzyby odgrywają kluczową rolę w rozkładzie materii organicznej. Wydzielają enzymy, które rozkładają martwe rośliny i zwierzęta, a następnie wchłaniają powstałe w ten sposób substancje odżywcze. Dzięki temu grzyby przyczyniają się do obiegu materii w przyrodzie. Wiele grzybów żyje w symbiozie z roślinami. Tworzą tzw. mikoryzę, która polega na połączeniu strzępek grzyba z korzeniami rośliny. Grzyb dostarcza roślinie wodę i sole mineralne, a roślina dostarcza grzybowi związki organiczne.
Niektóre grzyby są dla nas bardzo pożyteczne. Drożdże są wykorzystywane w produkcji pieczywa, piwa i wina. Pędzlak (Penicillium) produkuje penicylinę, antybiotyk ratujący życie. Niektóre grzyby kapeluszowe są jadalne i stanowią cenny składnik naszej diety (np. pieczarki, borowiki). Niestety, niektóre grzyby są chorobotwórcze i mogą powodować infekcje skóry, paznokci i narządów wewnętrznych. Inne grzyby produkują toksyny, które mogą być szkodliwe dla zdrowia (np. muchomor sromotnikowy).
Podsumowanie
Podsumowując, wirusy, bakterie, protisty i grzyby to cztery główne grupy mikrobów. Każda z tych grup ma swoje unikalne cechy i odgrywa ważną rolę w przyrodzie. Niektóre mikrobów są dla nas bardzo pożyteczne, inne zaś mogą powodować choroby. Zrozumienie różnic między tymi grupami organizmów jest kluczowe dla ochrony naszego zdrowia i środowiska.
