Hej Studenci! Przygotowujecie się do egzaminu z Rzeczypospolitej Szlacheckiej? Bez obaw! Razem przejdziemy przez najważniejsze zagadnienia. Potraktujcie to jako powtórkę przed egzaminem.
Czym była Rzeczpospolita Szlachecka?
Rzeczpospolita Szlachecka, oficjalnie Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, to państwo polsko-litewskie. Istniało w latach 1569-1795.
Powstała na mocy Unii Lubelskiej. Charakteryzowała się unikalnym systemem politycznym. Kluczową rolę odgrywała w niej szlachta.
Unia Lubelska (1569)
To bardzo ważny moment. Unia Lubelska zjednoczyła Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie. Powstało jedno państwo z jednym władcą (królem elekcyjnym), wspólnym sejmem i polityką zagraniczną.
Zachowano odrębne urzędy, skarb i wojsko. Unia miała wzmocnić oba państwa.
Ustrój Rzeczypospolitej
Ustrój Rzeczypospolitej to temat, który trzeba dobrze znać. Był bardzo specyficzny i różnił się od innych państw europejskich.
Elekcja króla – król był wybierany przez szlachtę. Nie był dziedziczny! To miało ogromny wpływ na władzę królewską.
Sejm Walny – składał się z króla, senatu i izby poselskiej. Uchwalał prawa, podatki i decydował o wojnach.
Szlachta – miała bardzo dużo praw i wolności. Mówiło się o "złotej wolności szlacheckiej".
Liberum Veto
Kolejny kluczowy element. Liberum veto pozwalało jednemu posłowi zerwać obrady sejmu. Wystarczyło, że jeden poseł się sprzeciwił, a wszystkie uchwały upadały. Osłabiało to państwo.
Wyobraź sobie, że jeden student może zablokować cały egzamin! Tak to mniej więcej działało.
Artykuły Henrykowskie i Pacta Conventa
Dokumenty ograniczające władzę króla. Artykuły Henrykowskie to stałe zasady, które musiał zaakceptować każdy król elekcyjny. Pacta conventa to indywidualne zobowiązania króla.
Dzięki nim szlachta kontrolowała króla. Król musiał się liczyć z szlachtą.
Kultura i Społeczeństwo
Rzeczpospolita to nie tylko polityka. To także bogata kultura i różnorodne społeczeństwo.
Szlachta – dominująca grupa społeczna. Żyła w dworkach, zajmowała się polityką i rolnictwem. Kierowała się kodeksem honorowym.
Chłopi – stanowili większość społeczeństwa. Byli poddani szlachcie. Ich sytuacja była trudna.
Mieszczanie – zajmowali się handlem i rzemiosłem. Ich rola rosła, ale byli mniej wpływowi niż szlachta.
Różnorodność religijna – w Rzeczypospolitej żyli katolicy, protestanci, prawosławni i Żydzi. Tolerancja religijna była duża, ale z czasem zaczęła się zmniejszać.
Sarmatyzm
Ideologia szlachecka. Szlachta wierzyła, że pochodzi od starożytnych Sarmatów. Sarmatyzm promował tradycjonalizm, konserwatyzm i patriotyzm. Miał też negatywne strony, np. ksenofobię.
Wyobraźcie sobie, że wszyscy noszą kontusze i wąsy. To tak w skrócie sarmatyzm.
Kryzys Rzeczypospolitej
XVII i XVIII wiek to czas kryzysu. Rzeczpospolita traciła na znaczeniu.
Wojny – liczne wojny (np. potop szwedzki) osłabiły państwo. Zniszczenia, straty ludnościowe i ekonomiczne były ogromne.
Kryzys polityczny – liberum veto paraliżowało sejm. Szlachta dbała o własne interesy, a nie o dobro państwa.
Interwencje państw sąsiednich – Rosja, Prusy i Austria ingerowały w sprawy Rzeczypospolitej. Wykorzystywały jej słabość.
Potop Szwedzki (1655-1660)
Ogromna katastrofa. Szwedzi najechali na Polskę i spustoszyli kraj. Potop Szwedzki to symbol kryzysu Rzeczypospolitej.
Pamiętajcie o obronie Jasnej Góry! To ważny moment w historii.
Próby Reform
Pod koniec istnienia Rzeczypospolitej podejmowano próby reform. Chciano wzmocnić państwo.
Sejm Czteroletni (1788-1792) – najważniejszy sejm reform. Uchwalił Konstytucję 3 Maja.
Konstytucja 3 Maja (1791) – nowoczesna konstytucja. Wprowadzała trójpodział władzy, ograniczała liberum veto i wzmacniała władzę królewską.
Konfederacja Targowicka (1792) – spisek magnatów przeciwko reformom. Zaprosili Rosję do interwencji. To doprowadziło do upadku reform.
Upadek Rzeczypospolitej
Niestety, reformy nie wystarczyły. Rzeczpospolita upadła.
II i III rozbiór Polski – Rosja, Prusy i Austria podzieliły terytorium Rzeczypospolitej. Państwo zniknęło z mapy Europy.
Powstanie Kościuszkowskie (1794) – ostatnia próba obrony niepodległości. Zakończyło się klęską.
III rozbiór Polski (1795) – ostateczny koniec Rzeczypospolitej.
Podsumowanie
Brawo! Przeszliśmy przez najważniejsze zagadnienia. Pamiętajcie:
- Unia Lubelska – powstanie Rzeczypospolitej.
- Elekcja króla, Sejm Walny, liberum veto – charakterystyczne cechy ustroju.
- Sarmatyzm – ideologia szlachecka.
- Potop Szwedzki – symbol kryzysu.
- Konstytucja 3 Maja – próba reform.
- Rozbiory Polski – upadek Rzeczypospolitej.
Powodzenia na egzaminie! Wierzę w Was!
