Często słyszymy, że coś jest dziełem sztuki. Ale co to tak naprawdę znaczy? I co się dzieje, gdy coś, co miało być sztuką, nią nie jest? Spróbujmy to zrozumieć, skupiając się na utworach literackich.
Czym jest utwór literacki?
Utwór literacki to po prostu tekst. Może to być wiersz, opowiadanie, powieść, dramat, a nawet scenariusz filmowy. Kluczem jest to, że został napisany z intencją, by przekazywać pewne idee, emocje lub opowiadać historię. Myślimy tutaj o książce, którą czytasz, wierszu, który analizujesz na lekcji polskiego albo scenariuszu Twojego ulubionego filmu.
Wartość artystyczna - co to właściwie jest?
Wartość artystyczna to trudniejsze pojęcie. Odnosi się do tego, co sprawia, że dany utwór jest czymś więcej niż tylko zbiorem słów. Chodzi o to, jak tekst angażuje nas emocjonalnie, intelektualnie i estetycznie. Czy prowokuje do myślenia? Czy wzrusza? Czy pokazuje świat w nowy, interesujący sposób? Wartość artystyczna to trochę jak magia – trudno ją dokładnie zdefiniować, ale łatwo wyczuć, kiedy jej brakuje. Wyobraź sobie obraz, który Cię porusza, albo melodię, która zapada w pamięć.
Elementy wpływające na wartość artystyczną
Kilka elementów wpływa na wartość artystyczną utworu. Są to między innymi oryginalność (czy historia jest świeża i pomysłowa?), kompozycja (czy sposób, w jaki historia jest opowiedziana, jest przemyślany i skuteczny?), język (czy autor używa języka w sposób kreatywny i sugestywny?) oraz przesłanie (czy utwór ma coś ważnego do powiedzenia?). Te elementy, współpracując ze sobą, tworzą wrażenie, że utwór jest wyjątkowy i godny uwagi. Spójrz na wiersze Wisławy Szymborskiej – oryginalne, precyzyjne i pełne głębokich przemyśleń.
Utwór literacki pozbawiony wartości artystycznych - czyli jaki?
Utwór literacki pozbawiony wartości artystycznych to taki, który nie spełnia tych kryteriów. Jest nijaki, przewidywalny, nudny i nie wnosi niczego nowego. Możemy powiedzieć, że jest "płaski" – nie angażuje emocji, nie prowokuje do refleksji, a jego język jest banalny i pozbawiony wyrazu. To tekst, który przeczytasz i zapomnisz po pięciu minutach. Pomyśl o kiepskiej reklamie – używa oklepanych haseł, jest przewidywalna i szybko o niej zapominasz.
Przykłady z życia
Wyobraź sobie książkę, w której bohaterowie są jednowymiarowi. Ich motywacje są niezrozumiałe, a ich działania przewidywalne. Fabuła jest prosta jak drut i składa się z samych klisz. Język jest sztywny i pozbawiony polotu, a dialogi brzmią nienaturalnie. Taka książka prawdopodobnie nie zostanie zapamiętana na długo i nie wpłynie na czytelnika w żaden znaczący sposób. Albo weźmy pod uwagę wiersz, który rymuje "kot" z "płot", a jego przesłanie jest banalne i oczywiste. To przykład utworu, który nie oferuje niczego więcej niż to, co już wiemy. Pamiętasz tandetne piosenki pop, które szybko wpadają w ucho, ale równie szybko się nudzą? To dobry przykład utworu pozbawionego głębi.
Cechy charakterystyczne
Utwór pozbawiony wartości artystycznych często charakteryzuje się brakiem oryginalności. Autor powiela schematy, korzysta z utartych pomysłów i nie wnosi niczego nowego do tematu. Kolejną cechą jest brak głębi. Tekst jest powierzchowny, nie porusza ważnych kwestii i nie zmusza do refleksji. Język jest często niedbały i pełen błędów, co dodatkowo obniża wartość utworu. Pomyśl o opowiadaniu napisanym przez sztuczną inteligencję, które, choć poprawne gramatycznie, jest zupełnie pozbawione emocji i indywidualnego stylu. Częstym problemem jest też brak spójności. Historia jest chaotyczna, bohaterowie zachowują się nielogicznie, a zakończenie jest wymuszone i nieprzekonujące. To jak puzzle, które do siebie nie pasują.
Czy to znaczy, że taki utwór jest bezwartościowy?
Niekoniecznie. Utwór pozbawiony wartości artystycznych może nadal pełnić pewne funkcje. Może być na przykład źródłem rozrywki, choćby niezbyt wyszukanej. Może też służyć jako przerywnik między bardziej wymagającymi lekturami. Czasem taka lektura może służyć jako punkt wyjścia do dalszych poszukiwań – przeczytanie kiepskiej książki może nas skłonić do szukania czegoś lepszego i bardziej wartościowego. Pomyśl o komiksie, który ma tylko bawić, albo o kryminale, który ma trzymać w napięciu, bez głębszego przesłania. Ważne jest, by mieć świadomość, czego się spodziewamy i jakie są nasze oczekiwania.
Podsumowanie
Podsumowując, utwór literacki pozbawiony wartości artystycznych to taki, który nie angażuje nas emocjonalnie, intelektualnie ani estetycznie. Jest przewidywalny, nudny i nie wnosi niczego nowego. Chociaż może pełnić pewne funkcje, takie jak rozrywka, nie powinien być mylony z dziełem sztuki, które ma na celu poruszyć, zainspirować i zmusić do myślenia. Rozpoznawanie takich utworów to ważna umiejętność, która pozwala nam bardziej świadomie wybierać lektury i doceniać prawdziwe arcydzieła literatury. Teraz, kiedy wiesz więcej na ten temat, będziesz mógł bardziej krytycznie oceniać to, co czytasz i sam decydować, co jest dla Ciebie wartościowe.
