Witaj w świecie języka polskiego! Zaczynamy fascynującą podróż po gramatyce i słownictwie. Dzisiaj skupimy się na materiale z Działu 1, który często pojawia się w testach w klasie 5.
Rzeczownik – poznajemy naszych bohaterów
Czym jest rzeczownik? To słowo, które nazywa osoby, zwierzęta, rzeczy, miejsca, a nawet uczucia. Pomyśl o wszystkim, co cię otacza – to w większości rzeczowniki! Na przykład: mama, pies, książka, szkoła, radość. Wszystkie te słowa to rzeczowniki.
Rzeczowniki mają swoje cechy. Rozpoznajemy je po tym, że odmieniają się przez przypadki. Odmiana przez przypadki to nic innego jak zmiana formy słowa w zależności od jego roli w zdaniu. Mamy siedem przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik i wołacz. Każdy przypadek odpowiada na inne pytanie.
Spróbujmy odmienić słowo kot:
- Mianownik (kto? co?): kot
- Dopełniacz (kogo? czego?): kota
- Celownik (komu? czemu?): kotu
- Biernik (kogo? co?): kota
- Narzędnik (z kim? z czym?): kotem
- Miejscownik (o kim? o czym?): kocie
- Wołacz (o!): kocie!
Rodzaje rzeczowników
Rzeczowniki mają również rodzaje. W języku polskim mamy trzy podstawowe rodzaje w liczbie pojedynczej: męski, żeński i nijaki. Jak je rozpoznać? Możemy użyć słów pomocniczych: ten (rodzaj męski), ta (rodzaj żeński), to (rodzaj nijaki). Na przykład: ten pies (rodzaj męski), ta książka (rodzaj żeński), to okno (rodzaj nijaki).
W liczbie mnogiej sytuacja jest trochę inna. Mamy dwa rodzaje: męskoosobowy i niemęskoosobowy. Rodzaj męskoosobowy odnosi się do ludzi (np. ci chłopcy), a niemęskoosobowy do wszystkiego innego (np. te książki, te okna, te psy).
Czasownik – akcja w zdaniu
Czasownik to słowo, które opisuje czynność lub stan. Mówi nam, co ktoś robi, co się dzieje, lub jaki jest stan rzeczy. Na przykład: biegać, czytać, myśleć, być, istnieć. Czasowniki są bardzo ważne, bo bez nich zdania byłyby nudne i niekompletne.
Czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby, czasy i rodzaje. Osoby to: ja, ty, on/ona/ono, my, wy, oni/one. Liczby to: pojedyncza i mnoga. Czasy to: przeszły, teraźniejszy i przyszły. Rodzaje (w czasie przeszłym) to: męski, żeński i nijaki (w liczbie pojedynczej) oraz męskoosobowy i niemęskoosobowy (w liczbie mnogiej).
Spójrzmy na przykład odmiany czasownika czytać w czasie teraźniejszym:
- Ja czytam
- Ty czytasz
- On/ona/ono czyta
- My czytamy
- Wy czytacie
- Oni/one czytają
Czasy czasowników
Czas przeszły mówi nam o czynności, która już się wydarzyła. Na przykład: czytałem, czytała, czytało, czytaliśmy, czytałyśmy, czytali, czytały. Czas teraźniejszy opisuje czynność, która dzieje się teraz. Na przykład: czytam, czytasz, czyta, czytamy, czytacie, czytają. Czas przyszły mówi o czynności, która dopiero się wydarzy. Na przykład: będę czytał, będziesz czytał, będzie czytał, będziemy czytać, będziecie czytać, będą czytać.
Przymiotnik – dodajemy koloru
Przymiotnik to słowo, które opisuje rzeczownik. Mówi nam, jaki jest dany przedmiot, osoba lub miejsce. Na przykład: duży, mały, czerwony, mądry, piękny. Przymiotniki sprawiają, że nasze opisy są bardziej szczegółowe i interesujące. Zamiast powiedzieć "książka", możemy powiedzieć "ciekawa książka".
Przymiotniki odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje, tak jak rzeczowniki. Muszą zgadzać się z rzeczownikiem, który opisują. Na przykład: wysoki chłopak, wysoka dziewczyna, wysokie drzewo.
Odmiana przymiotnika wysoki przez przypadki w rodzaju męskim (liczba pojedyncza):
- Mianownik: wysoki
- Dopełniacz: wysokiego
- Celownik: wysokiemu
- Biernik: wysokiego (jeśli opisuje osobę), wysoki (jeśli opisuje rzecz)
- Narzędnik: wysokim
- Miejscownik: wysokim
- Wołacz: wysoki!
Podsumowanie
Pamiętaj, że rzeczowniki nazywają, czasowniki opisują czynności, a przymiotniki dodają opisom szczegółów. Znajomość tych trzech części mowy to podstawa, aby dobrze radzić sobie z językiem polskim. Ćwicz regularnie, a na pewno poradzisz sobie z każdym testem! Powodzenia!
