Powierzchnia Ziemi nie jest stała. Ulega ciągłym zmianom. Dzieje się tak pod wpływem różnych procesów.
Procesy te dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. My zajmiemy się procesami zewnętrznymi. Nazywamy je również egzogenicznymi.
Procesy egzogeniczne to te, które zachodzą na powierzchni Ziemi lub blisko niej. Źródłem ich energii jest promieniowanie słoneczne, siła grawitacji i działalność organizmów żywych.
Wietrzenie
Wietrzenie to rozpad i rozkład skał. Zachodzi pod wpływem czynników atmosferycznych, wody i organizmów.
Wyróżniamy trzy rodzaje wietrzenia:
Wietrzenie fizyczne (mechaniczne)
Wietrzenie fizyczne polega na rozpadzie skał na mniejsze fragmenty. Zmiana składu chemicznego nie następuje.
Przykładem jest rozmarzanie wody w szczelinach skalnych. Woda zamarzając zwiększa swoją objętość. Rozsadza skałę. To tzw. wietrzenie mrozowe.
Inny przykład to nagrzewanie i ochładzanie skał na pustyniach. Skały rozszerzają się i kurczą. Prowadzi to do ich pękania i rozpadu. To wietrzenie termiczne.
Wietrzenie chemiczne
Wietrzenie chemiczne polega na zmianie składu chemicznego skał. Dzieje się to pod wpływem wody, tlenu, dwutlenku węgla i innych substancji.
Przykładem jest rozpuszczanie wapieni przez wodę z dwutlenkiem węgla. Powstają wtedy jaskinie. To krasowienie.
Inny przykład to utlenianie minerałów. Powstają tlenki żelaza. Skała rdzewieje.
Wietrzenie biologiczne
Wietrzenie biologiczne to rozpad i rozkład skał pod wpływem organizmów żywych. Czynnikami wietrzącymi są korzenie roślin, bakterie, porosty i zwierzęta.
Korzenie roślin wrastają w szczeliny skalne. Rozsadzają skałę. Bakterie i porosty wydzielają kwasy. Rozpuszczają skałę. Zwierzęta rozkopują glebę i skały.
Erozja
Erozja to niszczenie powierzchni Ziemi przez wodę, wiatr i lodowce. Materiał skalny jest odrywany i transportowany.
Wyróżniamy kilka rodzajów erozji:
Erozja wodna
Erozja wodna to niszczenie powierzchni Ziemi przez wodę. Dzieje się to za sprawą rzek, deszczu i fal morskich.
Rzeki wycinają doliny. Transportują materiał skalny. Deszcz spłukuje glebę. Powstają wąwozy. Fale morskie niszczą klify. Budują plaże.
Erozja wietrzna (deflacja)
Erozja wietrzna to niszczenie powierzchni Ziemi przez wiatr. Wiatr wywiewa drobny materiał skalny. Szlifuje skały. Powstają formy eoliczne.
Przykładem są grzyby skalne na pustyniach. Wiatr unosi piasek. Szlifuje dolne partie skał. Góra zostaje nienaruszona. Skała przybiera kształt grzyba.
Erozja lodowcowa (abrazja)
Erozja lodowcowa to niszczenie powierzchni Ziemi przez lodowce. Lodowiec zdziera skały. Wygładza je. Powstają doliny U-kształtne.
Lodowiec transportuje materiał skalny. Osadza go w postaci moren.
Transport
Transport to przemieszczanie materiału skalnego. Odbywa się on za pomocą wody, wiatru i lodowców. Również grawitacja odgrywa rolę.
Woda unosi i przenosi piasek, żwir i muł. Wiatr przenosi pył i piasek. Lodowce transportują bloki skalne i głazy.
Grawitacja powoduje osuwiska i obrywy skalne. Materiał przemieszcza się w dół zbocza.
Sedymantacja (Akumulacja)
Sedymantacja (lub akumulacja) to osadzanie się materiału skalnego. Transport zanika. Materiał osadza się na dnie rzek, jezior, mórz i oceanów. Tak powstają osady.
Rzeki tworzą delty i stożki napływowe. Wiatr usypuje wydmy. Lodowce osadzają moreny.
Procesy te kształtują różnorodne formy terenu. Rzeźba Ziemi jest efektem działania zarówno procesów wewnętrznych, jak i zewnętrznych.
Znaczenie procesów egzogenicznych
Procesy egzogeniczne mają ogromny wpływ na życie człowieka. Wpływają na rolnictwo, budownictwo i infrastrukturę.
Erozja gleby zmniejsza jej żyzność. Zagraża uprawom. Osuwiska niszczą domy i drogi. Powodzie zalewają tereny. Niszczą uprawy i zabudowania.
Zrozumienie procesów egzogenicznych jest ważne. Pozwala nam przewidywać zagrożenia. Umożliwia podejmowanie działań ochronnych. Można np. budować wały przeciwpowodziowe. Wzmacniać zbocza. Stosować metody zapobiegające erozji.
Dzięki wiedzy o procesach kształtujących powierzchnię Ziemi, możemy lepiej dbać o naszą planetę.
