Hej ósmoklasisto! Gotowi na sprawdzian z genetyki? Super! Pomożemy Ci to ogarnąć. Bez stresu! Przejdziemy przez wszystko krok po kroku.
Podstawy genetyki
Zacznijmy od początku. Czym w ogóle jest ta genetyka?
Genetyka to nauka o dziedziczności. Bada, jak cechy są przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Gen to fragment DNA. Zawiera informacje o konkretnej cesze. Na przykład, o kolorze oczu.
DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) to nośnik informacji genetycznej. Wygląda jak podwójna helisa. Znajduje się w jądrze komórkowym.
Chromosomy to struktury zbudowane z DNA. Zawierają geny. Człowiek ma 46 chromosomów. W parach.
Allele
Allele to różne wersje tego samego genu. Masz allel na niebieskie oczy i allel na brązowe oczy.
Genotyp to zestaw alleli danego osobnika. Czyli, jakie allele posiada.
Fenotyp to cechy, które obserwujemy. Na przykład, kolor oczu, wzrost. Zależy od genotypu i środowiska.
Homozygota to sytuacja, gdy osobnik ma dwa identyczne allele danego genu. Może być homozygotą dominującą (np. AA) lub homozygotą recesywną (np. aa).
Heterozygota to sytuacja, gdy osobnik ma dwa różne allele danego genu. (np. Aa).
Dominacja i recesywność
Niektóre allele są dominujące. Allele dominujące ujawniają się w fenotypie, nawet gdy występuje tylko jeden taki allel. Oznacza się je dużą literą (np. A).
Allele recesywne ujawniają się tylko wtedy, gdy osobnik ma dwa takie allele. Oznacza się je małą literą (np. a).
Prawa Mendla
Gregor Mendel był mnichem. Uważany jest za ojca genetyki. Prowadził eksperymenty na groszku.
I prawo Mendla (prawo czystości gamet): W gametach znajduje się tylko jeden allel z każdej pary alleli.
II prawo Mendla (prawo niezależnej segregacji cech): Allele różnych genów dziedziczą się niezależnie od siebie.
Krzyżówki genetyczne
Krzyżówki genetyczne pomagają przewidzieć, jakie cechy będą miało potomstwo.
Używamy do tego szachownicy Punnetta. To diagram, który pokazuje możliwe kombinacje alleli u potomstwa.
Na przykład:
Rodzice: Aa x Aa
Gamety rodziców: A, a oraz A, a
Szachownica Punnetta:
| | A | a |
|---|----|----|
| A | AA | Aa |
| a | Aa | aa |
Wynik: Genotypy potomstwa: AA, Aa, aa. Fenotypy: 3:1 (jeśli A dominuje nad a).
Dziedziczenie płci
Płeć człowieka jest determinowana przez chromosomy płci: X i Y.
Kobiety mają chromosomy XX. Mężczyźni mają chromosomy XY.
Komórki jajowe zawierają chromosom X. Plemniki mogą zawierać chromosom X lub Y.
Jeśli plemnik z chromosomem X zapłodni komórkę jajową, powstanie dziewczynka (XX).
Jeśli plemnik z chromosomem Y zapłodni komórkę jajową, powstanie chłopiec (XY).
Mutacje
Mutacje to zmiany w materiale genetycznym. Mogą być spontaniczne lub wywołane przez czynniki zewnętrzne.
Mutacje mogą być korzystne, neutralne lub szkodliwe.
Przykłady chorób genetycznych spowodowanych mutacjami: mukowiscydoza, fenyloketonuria.
Inżynieria genetyczna
Inżynieria genetyczna to manipulacja genami. Pozwala na zmianę cech organizmów.
Wykorzystywana jest w medycynie, rolnictwie i przemyśle.
Przykład: produkcja insuliny przez bakterie.
Podsumowanie
Pamiętaj!
- Genetyka to nauka o dziedziczności.
- Gen to fragment DNA.
- Allele to różne wersje tego samego genu.
- Genotyp to zestaw alleli.
- Fenotyp to cechy, które obserwujemy.
- Mendel sformułował prawa dziedziczenia.
- Krzyżówki genetyczne pomagają przewidzieć cechy potomstwa.
- Płeć jest determinowana przez chromosomy X i Y.
- Mutacje to zmiany w materiale genetycznym.
- Inżynieria genetyczna to manipulacja genami.
Dasz radę! Powodzenia na sprawdzianie!
