Witajcie, drodzy uczniowie klasy 8! Przygotujmy się razem do testu z biologii, dział 3. Skupimy się na najważniejszych zagadnieniach. Ułatwi to Wam zrozumienie tematu.
Układ Nerwowy
Układ nerwowy to centrum dowodzenia naszego organizmu. Kontroluje wszystkie funkcje, od oddychania po myślenie. Składa się z mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów.
Neuron, czyli komórka nerwowa, to podstawowa jednostka układu. Przewodzi impulsy nerwowe. Składa się z ciała komórki, dendrytów i aksonu.
Synapsa to miejsce połączenia dwóch neuronów. Przekaźniki chemiczne, czyli neurotransmitery, umożliwiają komunikację między nimi. Przykładem neuroprzekaźnika jest dopamina, odpowiadająca za uczucie przyjemności.
Podział układu nerwowego
Układ nerwowy dzielimy na ośrodkowy i obwodowy. Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) to mózg i rdzeń kręgowy. Pełni funkcje kontrolne i integrujące.
Obwodowy układ nerwowy to nerwy rozchodzące się po całym ciele. Przesyłają informacje między OUN a narządami. Dzieli się na układ somatyczny i autonomiczny.
Układ somatyczny kontroluje ruchy świadome. Umożliwia chodzenie, pisanie, mówienie. Układ autonomiczny reguluje funkcje niezależne od naszej woli. To na przykład trawienie, oddychanie, bicie serca.
Układ autonomiczny dzieli się dalej na współczulny i przywspółczulny. Układ współczulny przygotowuje organizm do działania w sytuacjach stresowych. Podnosi ciśnienie krwi, przyspiesza bicie serca. Układ przywspółczulny odpowiada za relaks i regenerację. Spowalnia bicie serca, pobudza trawienie.
Narządy Zmysłów
Narządy zmysłów pozwalają nam odbierać informacje ze świata zewnętrznego. Należą do nich oczy, uszy, nos, język i skóra.
Oko odbiera bodźce wzrokowe. Światło przechodzi przez rogówkę, źrenicę i soczewkę. Następnie pada na siatkówkę, gdzie znajdują się receptory wzrokowe. Są to czopki (odpowiedzialne za widzenie barwne) i pręciki (odpowiedzialne za widzenie w słabym świetle).
Ucho odbiera bodźce słuchowe. Dźwięk wprawia w drgania błonę bębenkową. Te drgania są wzmacniane przez kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko). Następnie trafiają do ślimaka, gdzie znajdują się receptory słuchowe.
Nos odbiera bodźce węchowe. Cząsteczki zapachowe rozpuszczają się w śluzie jamy nosowej. Następnie stymulują receptory węchowe. Język odbiera bodźce smakowe. Kubki smakowe na języku pozwalają nam rozróżniać smaki: słodki, słony, kwaśny, gorzki i umami.
Skóra odbiera bodźce dotykowe, termiczne i bólowe. Znajdują się w niej różne receptory. Reagują na dotyk, nacisk, ciepło, zimno i ból.
Higiena narządów zmysłów
Dbanie o narządy zmysłów jest bardzo ważne. Pozwala zachować ich prawidłowe funkcjonowanie. Należy regularnie myć uszy i oczy. Unikać długotrwałego przebywania w hałasie. Chronić oczy przed nadmiernym promieniowaniem UV.
Hormony i Układ Dokrewny
Hormony to związki chemiczne wytwarzane przez gruczoły dokrewne. Regulują różne procesy zachodzące w organizmie. Działają powoli, ale długotrwale.
Gruczoły dokrewne to m.in. przysadka mózgowa, tarczyca, trzustka, nadnercza i gonady. Każdy z nich wytwarza specyficzne hormony. Hormony te wpływają na wzrost, metabolizm, rozmnażanie i inne funkcje.
Przysadka mózgowa kontroluje działanie innych gruczołów. Wytwarza hormon wzrostu. Tarczyca reguluje metabolizm. Wytwarza tyroksynę i trójjodotyroninę. Trzustka reguluje poziom cukru we krwi. Wytwarza insulinę i glukagon.
Nadnercza odpowiadają za reakcję na stres. Wytwarzają adrenalinę i kortyzol. Gonady (jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn) odpowiadają za produkcję hormonów płciowych. Te hormony wpływają na rozwój cech płciowych i funkcje rozrodcze. Testosteron u mężczyzn, estrogeny u kobiet.
Zaburzenia w funkcjonowaniu układu dokrewnego mogą prowadzić do różnych chorób. Na przykład cukrzyca (problem z insuliną) czy nadczynność tarczycy (nadmiar hormonów tarczycy).
Genetyka - Podstawy
Genetyka to nauka o dziedziczności i zmienności cech. Gen to odcinek DNA, który zawiera informację o jednej cesze. DNA to nośnik informacji genetycznej.
Chromosomy to struktury, w których zorganizowane jest DNA. Człowiek ma 46 chromosomów, czyli 23 pary. Jedną parę chromosomów (XX u kobiet, XY u mężczyzn) stanowią chromosomy płci.
Allele to różne wersje tego samego genu. Genotyp to zestaw alleli danego osobnika. Fenotyp to zespół cech, które można zaobserwować (np. kolor oczu, wzrost).
Dziedziczenie to przekazywanie cech z pokolenia na pokolenie. Cecha dominująca ujawnia się, nawet jeśli obecny jest tylko jeden allel dominujący. Cecha recesywna ujawnia się tylko wtedy, gdy obecne są dwa allele recesywne. Przykład: Jeśli genotyp rodzica to Aa (A-allel dominujący, a-allel recesywny), a genotyp drugiego rodzica to aa, to dziecko może mieć genotyp Aa (i wyrazi cechę dominującą) lub aa (i wyrazi cechę recesywną).
Znajomość genetyki pomaga zrozumieć dziedziczenie chorób. Umożliwia diagnozowanie i leczenie niektórych schorzeń. Mutacje, czyli zmiany w materiale genetycznym, mogą prowadzić do chorób genetycznych.
Pamiętajcie, powtórka materiału i zrozumienie kluczowych pojęć to klucz do sukcesu! Powodzenia na teście!
