Zastanówmy się nad tym, jak na świecie i w Europie chronione są nasze prawa.
Światowy System Ochrony Praw Człowieka
Światowy system ochrony praw człowieka to zbiór zasad i mechanizmów, które mają na celu zagwarantowanie poszanowania praw człowieka na całym świecie. Prawa człowieka to podstawowe prawa i wolności, które przysługują każdej osobie na świecie, niezależnie od rasy, płci, narodowości, religii czy jakiejkolwiek innej cechy. Obejmują one prawo do życia, wolności, bezpieczeństwa osobistego, wolności słowa, wyznania, prawo do sprawiedliwego procesu sądowego i wiele innych.
Głównym filarem światowego systemu jest Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ). ONZ odgrywa kluczową rolę w tworzeniu i egzekwowaniu standardów praw człowieka. Robi to poprzez różne traktaty, deklaracje i mechanizmy.
Przykładem jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, przyjęta przez ONZ w 1948 roku. To fundamentalny dokument, który określa podstawowe prawa i wolności, które powinny być chronione na całym świecie. Deklaracja ta nie jest prawnie wiążąca, ale stanowi inspirację i punkt odniesienia dla wielu krajów i organizacji.
Istnieją również pakty praw człowieka, które są prawnie wiążącymi umowami międzynarodowymi. Do najważniejszych należą Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Państwa, które ratyfikują te pakty, zobowiązują się do ich przestrzegania i wdrażania w swoim prawodawstwie.
ONZ posiada różne komitety, które monitorują przestrzeganie praw człowieka w państwach, które ratyfikowały odpowiednie traktaty. Komitety te rozpatrują raporty składane przez państwa, a także mogą przyjmować skargi indywidualne od osób, które uważają, że ich prawa zostały naruszone. Przykładem jest Komitet Praw Człowieka, który monitoruje przestrzeganie Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.
Poza ONZ, istnieją również inne organizacje międzynarodowe, które zajmują się ochroną praw człowieka. Przykładem jest Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) w Hadze. MTK ściga osoby oskarżone o najpoważniejsze zbrodnie, takie jak ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne.
Europejski System Ochrony Praw Człowieka
Europejski system ochrony praw człowieka jest silniejszy i bardziej rozwinięty niż system światowy. Opiera się on na Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC), podpisanej w 1950 roku. Konwencja ta chroni podstawowe prawa i wolności osób znajdujących się pod jurysdykcją państw członkowskich Rady Europy.
Kluczowym elementem tego systemu jest Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) w Strasburgu. ETPC jest sądem, który rozpatruje skargi indywidualne od osób, które uważają, że ich prawa zagwarantowane w EKPC zostały naruszone przez państwo członkowskie Rady Europy. Jest to sąd ostatniej instancji, co oznacza, że skargę do ETPC można wnieść dopiero po wyczerpaniu wszystkich dostępnych środków odwoławczych w danym kraju.
Proces przed ETPC jest długi i skomplikowany. Trybunał najpierw bada, czy skarga jest dopuszczalna, a następnie, jeśli uzna ją za dopuszczalną, rozpatruje ją merytorycznie. Jeśli Trybunał stwierdzi naruszenie EKPC, nakazuje państwu, które dopuściło się naruszenia, wypłatę odszkodowania ofierze i podjęcie środków w celu zapobieżenia podobnym naruszeniom w przyszłości.
Orzeczenia ETPC są wiążące dla państw członkowskich Rady Europy. Oznacza to, że państwa te są zobowiązane do ich wykonywania. W praktyce, często oznacza to konieczność zmiany prawa krajowego lub praktyki administracyjnej. Dzięki temu ETPC ma realny wpływ na ochronę praw człowieka w Europie.
Przykładem może być sprawa przeciwko Polsce, w której ETPC uznał, że polskie przepisy dotyczące aborcji są niezgodne z EKPC. W konsekwencji, Polska była zobowiązana do zmiany tych przepisów.
Europejski system ochrony praw człowieka jest uważany za jeden z najskuteczniejszych systemów tego typu na świecie. Dzięki EKPC i ETPC, prawa człowieka są lepiej chronione w Europie niż w wielu innych częściach świata.
Zarówno światowy jak i europejski system ochrony praw człowieka, choć różnią się w szczegółach, mają ten sam cel: zapewnienie poszanowania godności ludzkiej i fundamentalnych praw każdej osoby. Oba systemy są niezbędne do budowania bardziej sprawiedliwego i pokojowego świata.
