Hej Uczniowie! Przygotowujecie się do sprawdzianu z substancji o znaczeniu biologicznym? Świetnie! Ten artykuł pomoże Wam uporządkować wiedzę i poczuć się pewniej.
Węglowodany (Cukry)
Węglowodany to podstawowe źródło energii dla organizmów. Pamiętajcie o ich budowie i podziale!
Podział węglowodanów
Dzielimy je na monosacharydy (cukry proste), disacharydy (dwucukry) i polisacharydy (wielocukry).
Monosacharydy: glukoza (podstawowe źródło energii), fruktoza (cukier owocowy), galaktoza.
Disacharydy: sacharoza (cukier stołowy = glukoza + fruktoza), laktoza (cukier mleczny = glukoza + galaktoza), maltoza (cukier słodowy = glukoza + glukoza).
Polisacharydy: skrobia (materiał zapasowy roślin), glikogen (materiał zapasowy zwierząt), celuloza (budulec ścian komórkowych roślin).
Funkcje węglowodanów
Energetyczna: dostarczają energię do życia.
Budulcowa: celuloza w ścianach komórkowych roślin.
Zapasowa: skrobia i glikogen.
Lipidy (Tłuszcze)
Lipidy to związki nierozpuszczalne w wodzie, pełniące ważne funkcje w organizmie.
Podział lipidów
Dzielimy je na tłuszcze właściwe, woski i steroidy.
Tłuszcze właściwe: estry glicerolu i kwasów tłuszczowych. Dzielimy je na nasycone (zawierają tylko wiązania pojedyncze) i nienasycone (zawierają wiązania podwójne lub potrójne).
Woski: estry wyższych alkoholi i wyższych kwasów tłuszczowych. Chronią powierzchnię roślin i zwierząt przed utratą wody.
Steroidy: np. cholesterol (składnik błon komórkowych), hormony (testosteron, estrogen).
Funkcje lipidów
Energetyczna: magazynują dużą ilość energii.
Izolacyjna: chronią przed utratą ciepła.
Budulcowa: składnik błon komórkowych.
Ochronna: chronią narządy wewnętrzne.
Białka
Białka to polimery zbudowane z aminokwasów. Pełnią bardzo różnorodne funkcje w organizmie.
Budowa białek
Aminokwasy połączone są wiązaniami peptydowymi, tworząc peptydy i białka.
Struktura białek: pierwszorzędowa (sekwencja aminokwasów), drugorzędowa (α-helisa, β-kartka), trzeciorzędowa (ułożenie w przestrzeni), czwartorzędowa (połączenie kilku łańcuchów polipeptydowych).
Funkcje białek
Enzymatyczna: przyspieszają reakcje chemiczne (enzymy).
Budulcowa: budują komórki i tkanki (kolagen, keratyna).
Transportowa: transportują substancje (hemoglobina).
Odpornościowa: chronią przed chorobami (przeciwciała).
Ruchowa: umożliwiają ruch (aktyna, miozyna).
Regulacyjna: regulują procesy życiowe (hormony, np. insulina).
Pamiętajcie o denaturacji białek, czyli utracie ich struktury przestrzennej pod wpływem wysokiej temperatury lub zmian pH.
Kwasy Nukleinowe
Kwasy nukleinowe to nośniki informacji genetycznej. Dzielimy je na DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) i RNA (kwas rybonukleinowy).
Budowa kwasów nukleinowych
Zbudowane są z nukleotydów, które składają się z: zasady azotowej, cukru (deoksyrybozy w DNA, rybozy w RNA) i reszty fosforanowej.
DNA: dwuniciowa helisa, zasady azotowe: adenina (A), guanina (G), cytozyna (C), tymina (T). Zasada komplementarności: A łączy się z T, a G łączy się z C.
RNA: jednoniciowy, zasady azotowe: adenina (A), guanina (G), cytozyna (C), uracyl (U). Zasada komplementarności: A łączy się z U, a G łączy się z C.
Funkcje kwasów nukleinowych
DNA: przechowuje informację genetyczną.
RNA: bierze udział w procesie syntezy białek (mRNA, tRNA, rRNA).
Replikacja DNA: proces powielania DNA.
Transkrypcja: przepisanie informacji z DNA na RNA.
Translacja: tłumaczenie informacji z RNA na białko.
Enzymy
Enzymy to białka pełniące funkcję biokatalizatorów. Przyspieszają reakcje chemiczne w organizmach.
Budowa enzymów
Apoenzym (część białkowa) + kofaktor (część niebiałkowa) = holoenzym (aktywny enzym).
Miejsce aktywne: fragment enzymu, do którego przyłącza się substrat.
Mechanizm działania enzymów
Enzym łączy się z substratem, tworząc kompleks enzym-substrat. Obniża to energię aktywacji reakcji, przyspieszając ją.
Czynniki wpływające na aktywność enzymów
Temperatura, pH, stężenie substratu, obecność inhibitorów (substancji hamujących aktywność enzymu).
Witaminy
Witaminy to organiczne związki chemiczne, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Muszą być dostarczane z pożywieniem.
Podział witamin
Dzielimy je na rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) i rozpuszczalne w wodzie (C, witaminy z grupy B).
Funkcje witamin
Każda witamina pełni specyficzne funkcje. Niedobór witamin (awitaminoza) może prowadzić do różnych chorób.
Podsumowanie
Gratulacje! Przeszliście przez najważniejsze zagadnienia. Pamiętajcie, żeby powtórzyć sobie budowę i funkcje poszczególnych związków. Skupcie się na zrozumieniu, a nie na zapamiętywaniu definicji. Powodzenia na sprawdzianie!
