Księga III Pana Tadeusza nosi tytuł "Umizgi". Skupia się ona na relacjach między bohaterami. Przede wszystkim na rodzących się uczuciach i intrygach.
Powrót Tadeusza i uczucia Zosi
Na początku księgi Tadeusz powraca do Soplicowa po polowaniu. Jest rozczarowany brakiem zainteresowania ze strony Telimeny. Czuje się odrzucony i zaczyna inaczej patrzeć na otaczający go świat.
Zosia, młoda wychowanica Telimeny, zaczyna wzbudzać w nim zainteresowanie. Tadeusz dostrzega jej niewinność i naturalność. Contrastuje to z kokieteryjnością Telimeny. Wcześniej, zauroczony Telimeną, nie zwracał uwagi na Zosię. Teraz widzi w niej potencjalną towarzyszkę życia. Zaczyna doceniać jej skromność i prostotę.
Zosia, choć początkowo nieśmiała, również zaczyna odwzajemniać uczucia Tadeusza. Jest jednak pod silnym wpływem Telimeny. Ta ostatnia doradza jej, jak powinna się zachowywać w stosunku do mężczyzn. Zosia jest posłuszna. Stara się zyskać aprobatę swojej opiekunki.
Intrygi Telimeny
Telimena, choć odrzucona przez Tadeusza, nie rezygnuje z planów matrymonialnych. Dalej próbuje manipulować otoczeniem. Ma nadzieję na znalezienie bogatego męża. Skupia się na osobie Hrabiego. Widzi w nim kandydata na męża z tytułem i majątkiem.
Telimena jest mistrzynią intryg i manipulacji. Używa swojej urody i wdzięku, aby osiągnąć swoje cele. Nie dba o uczucia innych. Ważne są dla niej tylko własne korzyści. Jest przykładem kobiety, która kieruje się pragmatyzmem. Stawia go ponad emocje.
Hrabia jest zafascynowany Telimeną. Podziwia jej inteligencję i światowość. Jednocześnie jest rozdarty między uczuciem do niej a fascynacją naturą. Uwielbia spędzać czas na łonie natury. Często oddaje się kontemplacji piękna krajobrazu.
Spór o grzyby
Ważnym elementem księgi jest opis grzybobrania. Telimena i Hrabia biorą w nim udział. Podczas grzybobrania dochodzi do sporu. Dotyczy on tego, który z nich znalazł najpiękniejszego grzyba. Spór ten przeradza się w kłótnię o granicę posiadłości. Hrabia rości sobie prawo do części lasu. Uważa, że historycznie należał do jego rodziny.
Kłótnia o grzyby jest pretekstem do ujawnienia dawnych urazów. Dotyczą one podziału majątku. Pokazuje to, jak silne są konflikty sąsiedzkie. Konflikty te zatruwają relacje między bohaterami. Telimena podsyca konflikt. Dąży do tego, aby Hrabia stanął po jej stronie w sporze z Soplicą.
Opis grzybobrania jest barwny i pełen szczegółów. Pokazuje bogactwo polskiej przyrody. Jest również okazją do ukazania charakterów bohaterów. Ich zachowanie podczas grzybobrania wiele mówi o ich osobowościach. Ukazuje ich skłonność do rywalizacji i intryg.
Tajemniczy Ksiądz Robak
W księdze pojawia się również postać Księdza Robaka. Jest to bernardyn, który cieszy się dużym szacunkiem wśród mieszkańców Soplicowa. Ksiądz Robak jest patriotą. Nawołuje do walki o niepodległość Polski. Próbuje zjednoczyć szlachtę. Chce ją skłonić do powstania przeciwko zaborcom.
Ksiądz Robak prowadzi działalność konspiracyjną. Organizuje spotkania. Przekazuje informacje. Przygotowuje grunt pod przyszłe powstanie. Jest postacią tajemniczą. Ukrywa swoją przeszłość. Jego prawdziwa tożsamość pozostaje nieznana. Sugeruje się, że jest to ktoś, kto w przeszłości popełnił błędy. Teraz próbuje je naprawić służąc ojczyźnie.
Działalność Księdza Robaka kontrastuje z postawą innych bohaterów. Ci ostatni są bardziej zajęci osobistymi sporami i intrygami. Pokazuje to podział w społeczeństwie. Podział na tych, którym zależy na losach kraju. I tych, którzy myślą tylko o własnych korzyściach.
Podsumowanie
Księga III Pana Tadeusza to przede wszystkim obraz rodzących się uczuć. Dotyczy to Tadeusza i Zosi. Jest to także obraz intryg i sporów. Dotyczy to Telimeny i Hrabiego. Pojawia się również wątek patriotyczny. Związany jest z działalnością Księdza Robaka. Wszystkie te elementy składają się na bogaty i złożony obraz życia w Soplicowie. Życia na tle burzliwych wydarzeń historycznych.
