Hej ósmoklasisto! Gotowy na sprawdzian ze składni? Nie martw się, pomogę Ci się przygotować! Skupimy się na najważniejszych zagadnieniach. Dasz radę!
Rodzaje zdań
Zacznijmy od podstaw. Musimy rozróżniać rodzaje zdań.
Zdania pojedyncze
Zdanie pojedyncze ma tylko jedno orzeczenie. Pamiętaj o tym! Orzeczenie to czasownik w formie osobowej.
Przykład: Uczę się do sprawdzianu. (tylko jedno orzeczenie: uczę się)
Zdania złożone
Zdanie złożone ma więcej niż jedno orzeczenie. Zauważ to!
Przykład: Uczę się do sprawdzianu i rozwiązuję zadania. (dwa orzeczenia: uczę się, rozwiązuję)
Rodzaje zdań złożonych
W zdaniach złożonych rozróżniamy dwa główne typy.
Zdania złożone współrzędnie
Zdania złożone współrzędnie to takie, w których poszczególne zdania składowe są równorzędne. Można je połączyć spójnikami współrzędnymi.
Spójniki współrzędne: i, oraz, a, ale, lecz, jednak, więc, zatem, dlatego.
Przykłady:
- Uczę się, a potem pójdę na spacer.
- Chcę zdać dobrze sprawdzian, dlatego się uczę.
Pamiętaj o przecinku przed spójnikami: ale, lecz, jednak, więc, zatem, dlatego. Przed i, oraz przecinek stawiamy tylko wtedy, gdy wprowadzają wtrącenie.
Zdania złożone podrzędnie
Zdania złożone podrzędnie to takie, w których jedno zdanie (nadrzędne) określa drugie zdanie (podrzędne). Zdanie podrzędne odpowiada na pytanie zadane od zdania nadrzędnego.
Rozpoznajemy zdania podrzędne pytając o nie od zdania nadrzędnego.
Przykłady:
- Pójdę na spacer, gdy skończę się uczyć. (Kiedy pójdę na spacer? – gdy skończę się uczyć)
- Wiem, że zdam ten sprawdzian. (Co wiem? – że zdam ten sprawdzian)
Rodzaje zdań podrzędnych
Istnieje kilka rodzajów zdań podrzędnych. Poznajmy je!
Zdanie podrzędne przydawkowe
Odpowiada na pytanie: jaki?, jaka?, jakie? Określa rzeczownik ze zdania nadrzędnego.
Przykład: Lubię książki, które są ciekawe. (Jakie książki lubię? – które są ciekawe)
Zdanie podrzędne dopełnieniowe
Odpowiada na pytania przypadków zależnych (oprócz mianownika i wołacza). Najczęściej odpowiada na pytanie: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym?
Przykład: Wiem, że jutro jest sprawdzian. (Co wiem? – że jutro jest sprawdzian)
Zdanie podrzędne okolicznikowe
Określa okoliczności czynności ze zdania nadrzędnego. Mamy różne rodzaje zdań okolicznikowych:
- Zdanie podrzędne okolicznikowe czasu: kiedy? odkąd? dopóki? (np. Pójdę spać, gdy skończę się uczyć.)
- Zdanie podrzędne okolicznikowe miejsca: gdzie? skąd? dokąd? (np. Pojadę, gdzie tylko zechcesz.)
- Zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny: dlaczego? z jakiej przyczyny? (np. Nie poszedłem do szkoły, bo byłem chory.)
- Zdanie podrzędne okolicznikowe celu: po co? w jakim celu? (np. Uczę się, żeby zdać sprawdzian.)
- Zdanie podrzędne okolicznikowe sposobu: jak? w jaki sposób? (np. Zrobię to, jak mi powiesz.)
- Zdanie podrzędne okolicznikowe warunku: pod jakim warunkiem? (np. Pójdę z tobą, jeśli obiecasz, że będziesz grzeczny.)
- Zdanie podrzędne okolicznikowe przyzwolenia: mimo co? pomimo czego? (np. Pójdę do szkoły, chociaż jestem chory.)
Zdanie podrzędne orzecznikowe
Odpowiada na pytanie: kim jest? czym jest? jaki jest? Zastępuje orzecznik.
Przykład: Książka jest taka, jaką chciałem. (Jaka jest książka? – jaką chciałem)
Zdanie podrzędne podmiotowe
Odpowiada na pytanie: kto? co? Zastępuje podmiot.
Przykład: Wiadomo, że jutro jest sprawdzian. (Co wiadomo? – że jutro jest sprawdzian)
Schematy zdań
Warto umieć rysować schematy zdań. Pomagają zrozumieć ich budowę.
Dla zdań współrzędnych rysujemy kwadraty lub prostokąty obok siebie, połączone linią prostą. Na linii piszemy spójnik.
Dla zdań podrzędnych rysujemy kwadrat (zdanie nadrzędne) i pod nim prostokąt (zdanie podrzędne). Piszemy pytanie od zdania nadrzędnego do podrzędnego.
Podsumowanie
Pamiętaj o najważniejszych rzeczach:
- Zdanie pojedyncze: jedno orzeczenie.
- Zdanie złożone: więcej niż jedno orzeczenie.
- Zdanie złożone współrzędnie: zdania równorzędne, połączone spójnikami współrzędnymi (i, oraz, a, ale, lecz, jednak, więc, zatem, dlatego).
- Zdanie złożone podrzędnie: jedno zdanie określa drugie (odpowiada na pytanie).
- Rodzaje zdań podrzędnych: przydawkowe, dopełnieniowe, okolicznikowe (czasu, miejsca, przyczyny, celu, sposobu, warunku, przyzwolenia), orzecznikowe, podmiotowe.
- Schematy zdań: pomagają zrozumieć budowę.
Powodzenia na sprawdzianie! Wierzę w Ciebie! Jeśli będziesz miał jakieś pytania, śmiało pytaj. Daj znać, jak poszło!

