Witajcie! Przygotowujemy się do sprawdzianu z WOS-u, dział 3 dla klasy 8. Ten dział zazwyczaj koncentruje się na prawie, demokracji i udziale obywateli w życiu publicznym. Przyjrzyjmy się temu krok po kroku.
Prawo i jego rodzaje
Prawo to zbiór reguł, które obowiązują w danym państwie. Muszą być przestrzegane przez wszystkich obywateli. Ich celem jest utrzymanie porządku i bezpieczeństwa. Dzielimy je na różne rodzaje.
Prawo stanowione to prawo tworzone przez parlament. To ustawy i inne akty prawne uchwalane przez posłów i senatorów. Przykładem jest Kodeks Drogowy albo Kodeks Pracy.
Prawo zwyczajowe to prawo, które kształtuje się przez długi czas w oparciu o tradycję i powszechne przekonania. Nie jest spisane, ale jest przestrzegane. Na przykład niektóre zasady zachowania w społeczności lokalnej.
Prawo naturalne to zbiór praw, które przysługują każdemu człowiekowi od urodzenia. Niezależnie od miejsca zamieszkania czy wyznania. Są to np. prawo do życia, wolności i godności. Są one często uznawane za uniwersalne i niezbywalne.
Konstytucja
Konstytucja to najważniejszy akt prawny w państwie. Określa ustrój polityczny, prawa i obowiązki obywateli oraz zasady funkcjonowania władz. Wszystkie inne prawa muszą być z nią zgodne. Jest to fundament systemu prawnego każdego demokratycznego państwa.
W Polsce obowiązuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku. Została ona uchwalona w referendum ogólnokrajowym. Zawiera preambułę i kilkanaście rozdziałów. Opisuje m.in. prawa i wolności obywatelskie oraz organizację władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.
Demokracja
Demokracja to system rządów, w którym władza należy do obywateli. Obywatele mogą wybierać swoich przedstawicieli do parlamentu i innych organów władzy. Mają także prawo do wyrażania swoich opinii i uczestniczenia w życiu publicznym. Dzielimy ją na różne formy.
Demokracja bezpośrednia to forma, w której obywatele sami podejmują decyzje w ważnych sprawach. Na przykład poprzez referenda lub inicjatywy obywatelskie. W Polsce mamy referendum ogólnokrajowe.
Demokracja pośrednia (reprezentatywna) to forma, w której obywatele wybierają swoich przedstawicieli. Oni podejmują decyzje w ich imieniu. Wybieramy posłów i senatorów, którzy tworzą prawo.
Zasady demokracji
Istnieje kilka podstawowych zasad demokracji. Należą do nich: suwerenność narodu, rządy prawa, podział władzy, pluralizm polityczny, ochrona praw i wolności obywatelskich.
Suwerenność narodu oznacza, że władza należy do narodu. Naród sprawuje ją bezpośrednio lub poprzez swoich przedstawicieli.
Rządy prawa oznaczają, że wszyscy, w tym rządzący, podlegają prawu. Nikt nie stoi ponad prawem.
Podział władzy oznacza, że władza jest podzielona na trzy niezależne od siebie gałęzie: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Ma to zapobiec nadużyciom.
Pluralizm polityczny oznacza, że istnieje wiele partii politycznych i organizacji społecznych. Mogą one swobodnie działać i wyrażać swoje poglądy.
Ochrona praw i wolności obywatelskich oznacza, że państwo gwarantuje obywatelom podstawowe prawa i wolności. Takie jak wolność słowa, wyznania, zgromadzeń.
Uczestnictwo obywateli w życiu publicznym
Obywatele mają prawo i obowiązek uczestniczyć w życiu publicznym. Mogą to robić na różne sposoby. Na przykład poprzez głosowanie w wyborach, udział w referendach, angażowanie się w działalność organizacji pozarządowych, pisanie listów do redakcji, branie udziału w debatach publicznych.
Wybory to najważniejszy sposób uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Wybieramy swoich przedstawicieli do parlamentu, samorządu i innych organów władzy. Głosowanie jest tajne i powszechne.
Referendum to głosowanie, w którym obywatele odpowiadają na pytanie dotyczące ważnej sprawy. Wynik referendum jest wiążący dla władz.
Organizacje pozarządowe (NGO) to organizacje, które działają niezależnie od rządu. Zajmują się różnymi sprawami, np. ochroną środowiska, prawami człowieka, pomocą społeczną. Możemy działać jako wolontariusze.
Pamiętaj, aktywny udział w życiu publicznym to podstawa sprawnego funkcjonowania demokracji. Im więcej obywateli jest zaangażowanych, tym większy wpływ mamy na to, co się dzieje w naszym kraju.
Powodzenia na sprawdzianie!
