Hej ósmoklasisto! Przygotowujesz się do sprawdzianu z WOS-u, dział 1? Super! Razem damy radę. Ten przewodnik pomoże Ci usystematyzować wiedzę.
1. Społeczeństwo i jego struktura
Społeczeństwo to zbiór ludzi połączonych więziami. Mieszkają na określonym terytorium.
Rodzina to podstawowa komórka społeczna. Zapewnia bezpieczeństwo i wychowanie.
Grupa społeczna to zbiór osób. Mają wspólny cel lub interes.
Przykłady grup społecznych: klasa, drużyna sportowa, rodzina.
Więzi społeczne to relacje między ludźmi. Np. więzi rodzinne, przyjacielskie, sąsiedzkie.
Normy społeczne to zasady zachowania. Obowiązują w danej społeczności.
Wartości to to, co uważamy za ważne. Np. sprawiedliwość, uczciwość, wolność.
Rodzaje społeczeństw
Społeczeństwo tradycyjne: dominuje rolnictwo, silne więzi rodzinne, przywiązanie do tradycji.
Społeczeństwo industrialne: rozwój przemysłu, migracja do miast, zmiany w strukturze rodziny.
Społeczeństwo postindustrialne: dominacja usług i informacji, rozwój technologii, globalizacja.
2. Kultura i jej elementy
Kultura to dorobek materialny i duchowy społeczeństwa. Przekazywana z pokolenia na pokolenie.
Kultura materialna obejmuje przedmioty wytworzone przez człowieka. Np. budynki, narzędzia, ubrania.
Kultura duchowa obejmuje idee, wartości, wierzenia, normy. Np. religia, sztuka, język.
Język jest podstawowym narzędziem komunikacji. Umożliwia przekazywanie wiedzy i idei.
Religia to system wierzeń i praktyk. Odnosi się do sacrum i życia pozaziemskiego.
Sztuka to forma ekspresji twórczej. Wyraża emocje, idee i piękno.
Rodzaje kultury
Kultura popularna: dostępna dla szerokiego grona odbiorców. Np. muzyka pop, filmy rozrywkowe.
Kultura wysoka: wymaga specjalistycznej wiedzy i wrażliwości. Np. opera, teatr klasyczny.
Subkultura: grupa osób o odmiennych wartościach i stylu życia. Np. fani muzyki metalowej, weganie.
3. Naród i państwo
Naród to wspólnota ludzi połączonych kulturą, językiem, historią i terytorium.
Tożsamość narodowa to poczucie przynależności do narodu. Określa, kim jesteśmy.
Patriotyzm to miłość i oddanie ojczyźnie. Dbałość o jej dobro i interesy.
Państwo to organizacja polityczna. Posiada terytorium, ludność i władzę.
Suwerenność to niezależność państwa. Prawo do samodzielnego decydowania o swoich sprawach.
Konstytucja to najważniejszy akt prawny. Określa ustrój państwa i prawa obywateli.
Funkcje państwa
Funkcja wewnętrzna: zapewnienie bezpieczeństwa, porządku publicznego, edukacji, opieki zdrowotnej.
Funkcja zewnętrzna: obrona granic, prowadzenie polityki zagranicznej, współpraca z innymi państwami.
4. Obywatelstwo i prawa człowieka
Obywatelstwo to przynależność do państwa. Niesie prawa i obowiązki.
Prawa człowieka to prawa przysługujące każdemu człowiekowi. Niezależnie od pochodzenia, rasy, płci czy wyznania.
Podstawowe prawa człowieka: prawo do życia, wolności, godności, równości wobec prawa.
Obowiązki obywatela: przestrzeganie prawa, płacenie podatków, obrona ojczyzny.
Udział obywateli w życiu publicznym: wybory, referenda, petycje, demonstracje.
Organizacje pozarządowe (NGO): działają na rzecz dobra publicznego. Np. fundacje, stowarzyszenia.
Rodzaje praw człowieka
Prawa osobiste: prawo do życia, wolności słowa, wolności wyznania.
Prawa polityczne: prawo do głosowania, prawo do zgromadzeń.
Prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: prawo do pracy, prawo do edukacji, prawo do ochrony zdrowia.
5. Samorząd terytorialny
Samorząd terytorialny to forma decentralizacji władzy. Przekazanie kompetencji władzom lokalnym.
Gmina to podstawowa jednostka samorządu terytorialnego. Zajmuje się sprawami lokalnej społeczności.
Powiat to jednostka samorządu terytorialnego wyższego szczebla. Realizuje zadania ponadgminne.
Województwo to największa jednostka samorządu terytorialnego. Odpowiada za rozwój regionalny.
Zadania samorządu terytorialnego: edukacja, ochrona zdrowia, transport publiczny, gospodarka komunalna.
Wybory samorządowe: obywatele wybierają radnych i wójtów/burmistrzów/prezydentów miast.
Organy samorządu terytorialnego
Rada gminy/powiatu/województwa: organ stanowiący i kontrolny.
Wójt/burmistrz/prezydent miasta, zarząd powiatu, zarząd województwa: organy wykonawcze.
Podsumowanie
Pamiętaj, społeczeństwo to zbiór ludzi, a kultura to dorobek. Naród ma wspólną historię, a państwo sprawuje władzę. Jako obywatel masz prawa i obowiązki. Samorząd terytorialny działa lokalnie.
Powodzenia na sprawdzianie! Dasz radę!
