Hej, piątoklasisto! Czeka Cię sprawdzian z geografii, dział 5? Bez obaw! Rozłożymy go na czynniki pierwsze, żeby nic Cię nie zaskoczyło. Wyobraź sobie, że zwiedzamy świat – to będzie nasza baza.
Gdzie jesteśmy? Orientacja w terenie
Najpierw musimy wiedzieć, gdzie się znajdujemy. Potrzebujemy punktów orientacyjnych. Pomyśl o nich jak o drogowskazach w ogromnym mieście.
Kierunki świata
To podstawa. Mamy cztery główne: północ (N), południe (S), wschód (E) i zachód (W). Wyobraź sobie kompas – on zawsze pokazuje północ.
Mamy też kierunki pośrednie: północny wschód (NE), południowy wschód (SE), południowy zachód (SW) i północny zachód (NW). Jakbyśmy połączyli główne kierunki liniami.
Słońce wstaje na wschodzie, a zachodzi na zachodzie. Pamiętasz to z bajek?
Kompas to urządzenie, które zawsze pokazuje północ. Możesz go znaleźć w telefonie albo kupić prawdziwy.
Gwiazda Polarna zawsze pokazuje północ. Znajduje się w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy. Spróbuj znaleźć ją na nocnym niebie!
Plan i mapa
Plan to rysunek, który pokazuje mały obszar, np. Twoją klasę lub podwórko. Wszystko jest na nim bardzo szczegółowe.
Mapa pokazuje większy obszar, np. miasto, kraj lub cały świat. Ale mniej szczegółowo. Wyobraź sobie plan jako powiększenie fragmentu mapy.
Na mapie znajdziesz legendę – wyjaśnienie, co oznaczają różne kolory i symbole. Jak instrukcja obsługi.
Skala mapy mówi nam, ile razy teren został pomniejszony na mapie. Na przykład skala 1:1000 oznacza, że 1 cm na mapie to 1000 cm (czyli 10 metrów) w rzeczywistości.
Znaki umowne to symbole na mapie, które oznaczają różne obiekty, np. rzeki, góry, miasta. Spójrz na legendę mapy – tam je znajdziesz.
Rzeźba terenu
Ziemia nie jest płaska! Ma różne kształty i wysokości. Wyobraź sobie, że to ogromna rzeźba.
Formy ukształtowania terenu
Niziny to obszary położone nisko nad poziomem morza. Są płaskie lub lekko faliste. Pomyśl o polu.
Wyżyny są wyższe niż niziny, ale niższe niż góry. Mają wzgórza i doliny. Jak krajobraz za miastem.
Góry to wysokie i strome formy terenu. Mają szczyty i zbocza. Wyobraź sobie Tatry.
Dolina to obniżenie terenu między wzgórzami lub górami. Często płynie tam rzeka.
Wzgórze to niewielkie wzniesienie terenu.
Wysokość bezwzględna i względna
Wysokość bezwzględna to wysokość danego miejsca nad poziomem morza. Mierzymy ją w metrach. Na przykład Rysy mają wysokość 2499 m n.p.m.
Wysokość względna to różnica wysokości między dwoma punktami. Na przykład, jeśli stoisz na wzgórzu o wysokości 50 m, a u jego podnóża jest 20 m, to wysokość względna wynosi 30 m.
Warstwice to linie na mapie, które łączą punkty o tej samej wysokości bezwzględnej. Dzięki nim widzimy, jak zmienia się ukształtowanie terenu.
Wody na Ziemi
Woda pokrywa większość naszej planety. To rzeki, jeziora, morza i oceany.
Rodzaje wód
Rzeki płyną od źródeł do ujścia. Mają koryto i brzegi. Wyobraź sobie Wisłę.
Jeziora to zbiorniki wodne otoczone lądem. Mogą być słodkie lub słone.
Morza to części oceanów, które są oddzielone od nich lądem lub podwodnymi grzbietami.
Oceany to ogromne zbiorniki słonej wody, które otaczają kontynenty. Mamy ich pięć: Spokojny (Pacyfik), Atlantycki, Indyjski, Arktyczny i Południowy.
Cechy wód
Zasolenie to ilość soli rozpuszczonej w wodzie. Morze Martwe ma bardzo wysokie zasolenie.
Temperatura wody zmienia się w zależności od pory roku i głębokości.
Prądy morskie to ruchy wody w oceanach. Mogą być ciepłe lub zimne. Golfsztrom ogrzewa Europę.
Pogoda i klimat
Pogoda to stan atmosfery w danym miejscu i czasie. Zmienia się codziennie.
Klimat to średni stan pogody na danym obszarze, obserwowany przez wiele lat. Na przykład w Polsce mamy klimat umiarkowany.
Składniki pogody
Temperatura powietrza mierzymy w stopniach Celsjusza (°C).
Opady atmosferyczne to deszcz, śnieg, grad. Mierzymy je w milimetrach (mm).
Wiatr to ruch powietrza. Mierzymy jego prędkość w metrach na sekundę (m/s) lub kilometrach na godzinę (km/h).
Zachmurzenie to stopień pokrycia nieba chmurami.
Ciśnienie atmosferyczne to siła, z jaką powietrze naciska na powierzchnię Ziemi. Mierzymy je w hektopaskalach (hPa).
Strefy klimatyczne
Na Ziemi wyróżniamy kilka stref klimatycznych. Są one związane z położeniem geograficznym i wpływem słońca.
Strefa równikowa jest gorąca i wilgotna.
Strefy zwrotnikowe są gorące i suche.
Strefy umiarkowane mają ciepłe lata i chłodne zimy.
Strefy okołobiegunowe są bardzo zimne.
Powodzenia na sprawdzianie! Pamiętaj, że geografia to fascynująca podróż po świecie!
