Cześć! Gotowi na sprawdzian z fonetyki? Super! Przygotowałem dla Was ten przewodnik, żeby wszystko było jasne i proste. Razem damy radę!
Co to w ogóle ta fonetyka?
Fonetyka to nauka o dźwiękach mowy. To tak, jakbyśmy badali, jak powstają głoski i jak je wymawiamy.
Zastanawialiście się kiedyś, jak to się dzieje, że możemy mówić? Fonetyka nam to wyjaśnia!
Głoski i litery
Pamiętajcie, głoska to dźwięk. Litera to znak, który reprezentuje tę głoskę w piśmie. Często jedna litera odpowiada jednej głosce, ale nie zawsze!
Na przykład, słowo "król" ma cztery litery, ale cztery głoski.
Czasami jedna litera może oznaczać dwie głoski. Na przykład, w słowie "dziękuję" litera "ę" reprezentuje dwie głoski.
Podział głosek
Głoski dzielimy na dwie główne grupy: samogłoski i spółgłoski.
Samogłoski
Samogłoski to takie głoski, przy których wymawianiu powietrze swobodnie przepływa przez jamę ustną. W języku polskim mamy następujące samogłoski: a, e, i, o, u, y, ą, ę.
Spróbujcie wymówić "a". Czujecie, jak powietrze swobodnie przepływa?
Pamiętajcie o samogłoskach nosowych: ą i ę. Są one wyjątkowe!
Spółgłoski
Spółgłoski to takie głoski, przy których wymawianiu powietrze napotyka na przeszkodę w jamie ustnej. Jest ich dużo więcej niż samogłosek!
Spróbujcie wymówić "b". Czujecie, jak wargi stykają się ze sobą?
Spółgłoski dzielimy na różne rodzaje, np. ze względu na dźwięczność.
Dźwięczność spółgłosek
Spółgłoski mogą być dźwięczne albo bezdźwięczne. Dźwięczność to, czy podczas wymawiania drgają nam struny głosowe.
Połóżcie dłoń na gardle i wymówcie "b". Czujecie drgania? Teraz wymówcie "p". Drgania są słabsze albo ich nie ma wcale.
Przykłady par spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych: b-p, d-t, g-k, w-f, z-s, ż-sz, dz-c, dż-cz, dź-ć.
Ważne! Dźwięczność może się zmieniać na końcu wyrazu lub przed inną spółgłoską.
Uproszczenia w wymowie
W języku mówionym często dochodzi do uproszczeń w wymowie. Nie zawsze wymawiamy wszystko tak, jak jest napisane.
Na przykład, wyraz "trzeba" często wymawiamy jako "třeba".
Utrata dźwięczności na końcu wyrazu
Na końcu wyrazu spółgłoski dźwięczne często tracą dźwięczność. To znaczy, że wymawiamy je jak ich bezdźwięczne odpowiedniki.
Na przykład, wyraz "ząb" wymawiamy jak "zomp".
Ubezdźwięcznienie wewnątrz wyrazu
Przed spółgłoską bezdźwięczną spółgłoska dźwięczna traci dźwięczność.
Na przykład, wyraz "jakby" wymawiamy jak "jakpi".
Udźwięcznienie wewnątrz wyrazu
Przed spółgłoską dźwięczną spółgłoska bezdźwięczna ulega udźwięcznieniu. Czyli wymawiamy ją jak jej dźwięczny odpowiednik.
Na przykład, wyraz "prośba" wymawiamy jak "proźba".
Akcent
Akcent to wyróżnienie jednej sylaby w wyrazie przez mocniejsze jej wymawianie.
W języku polskim najczęściej akcentujemy przedostatnią sylabę.
Na przykład, w wyrazie "mama" akcent pada na "ma".
Są jednak wyjątki! Niektóre wyrazy mają akcent na innej sylabie.
Wyjątki w akcencie
W niektórych wyrazach akcent pada na trzecią sylabę od końca. Są to na przykład niektóre wyrazy pochodzenia obcego i formy liczby mnogiej niektórych rzeczowników.
Na przykład: "matematyka", "zrobiłyśmy".
W niektórych krótkich wyrazach (np. przyimki z rzeczownikami) akcent pada na pierwszą sylabę.
Podsumowanie
To już prawie koniec! Pamiętajcie:
- Fonetyka to nauka o dźwiękach mowy.
- Głoska to dźwięk, litera to znak.
- Dzielimy głoski na samogłoski i spółgłoski.
- Spółgłoski mogą być dźwięczne i bezdźwięczne.
- Zachodzą uproszczenia w wymowie, np. utrata dźwięczności.
- W języku polskim najczęściej akcentujemy przedostatnią sylabę.
Powodzenia na sprawdzianie! Wierzę w Was!
Pamiętajcie, najważniejsze to zrozumieć podstawy i ćwiczyć wymowę. Im więcej ćwiczycie, tym łatwiej będzie Wam rozpoznawać i analizować dźwięki mowy.
Jeśli macie jakieś pytania, śmiało pytajcie! Jestem tu, żeby Wam pomóc.
Dacie radę! Trzymam kciuki!
