Hej! Przygotowujesz się do Sprawdzianu z Fonetyki w klasie 5? Świetnie! Razem to ogarniemy. Fonetyka może wydawać się trudna, ale wcale taka nie jest.
Pomyśl o fonetyce jak o rozszyfrowywaniu kodu. Tym kodem jest mowa!
Samogłoski i spółgłoski.
Zacznijmy od podstaw. Mamy samogłoski i spółgłoski. To jak yin i yang języka.
Samogłoski to a, e, i, o, u, y. Wyobraź sobie, że to takie śpiewne dźwięki. Kiedy je wymawiasz, powietrze swobodnie przepływa przez twoje usta.
Spróbuj powiedzieć "aaaa". Czujesz? Nic Ci nie przeszkadza, prawda? Teraz "oooo". Dalej swobodnie?
Spółgłoski to cała reszta liter. B, c, d, f, g... One są bardziej "konkretne". Kiedy je wymawiasz, powietrze napotyka na przeszkodę – język, zęby, wargi.
Powiedz "bbb". Czujesz, jak twoje wargi się stykają? Teraz "ttt". Język dotyka zębów!
To tak jakby samogłoski to były otwarte drzwi, a spółgłoski to strażnicy przy tych drzwiach.
Podział samogłosek.
Samogłoski dzielimy na nosowe i ustne. To brzmi groźnie, ale już tłumaczę.
Samogłoski ustne to te "zwykłe": a, e, i, o, u, y. Powietrze wydostaje się tylko przez usta.
Samogłoski nosowe to ą i ę. Część powietrza ucieka przez nos. Spróbuj zatkać nos i powiedzieć "ą". Dziwnie, prawda?
Pomyśl o tym tak: samogłoski ustne to prosta rura, a samogłoski nosowe to rura z bocznym wyjściem.
Dźwięki i litery.
To nie zawsze jest to samo! Jedna litera może oznaczać kilka dźwięków i odwrotnie.
Na przykład litera "u" w słowie "kura" brzmi inaczej niż litera "u" w słowie "ból". To dźwięki są ważne w fonetyce!
Pomyśl o literach jak o ubraniach. Dźwięki to osoby, które noszą te ubrania. Jedna osoba może mieć na sobie różne ubrania w różnych sytuacjach.
Uproszczenia w wymowie.
Czasami nie wymawiamy wszystkich liter tak, jak są napisane. To się nazywa uproszczenie w wymowie.
Np. w słowie "jabłko" "ł" często wymawiamy jak "f". Ale w pisowni zostaje "ł".
To tak jak z przepisem na ciasto. Czasami dodajesz mniej cukru niż jest w przepisie, żeby ciasto było mniej słodkie. Ale przepis pozostaje bez zmian.
Ubezdźwięcznienie.
Na końcu wyrazów dźwięczne spółgłoski zamieniają się w bezdźwięczne. To trudne słowo, ale już tłumaczę na przykładach.
Słowo "ząb" na końcu wymawiamy jak "zomp". "b" zmienia się w "p".
Dlaczego? Bo łatwiej jest tak wymówić. To jak skrót myślowy dla twojego języka!
Pomyśl o tym jak o wyciszeniu głośnika. Na końcu wyrazu dźwięk "b" jest wyciszany do dźwięku "p".
Wyjątki potwierdzają regułę.
Ale uwaga! Ubezdźwięcznienie nie zawsze zachodzi. Jeśli po spółgłosce dźwięcznej stoi samogłoska, to ubezdźwięcznienia nie ma!
Np. w słowie "zęby" "b" pozostaje dźwięczne, bo po nim jest "y".
To tak jak z zasadami gry. Czasami są wyjątki, żeby gra była ciekawsza.
Głoski dźwięczne i bezdźwięczne.
Głoski dźwięczne to te, które wymawiasz z wibracją strun głosowych. Połóż rękę na gardle i powiedz "zzz". Czujesz drżenie?
Głoski bezdźwięczne wymawiamy bez wibracji. Powiedz "sss". Nie czujesz drżenia, prawda?
To tak jak z silnikiem. Dźwięczne głoski to silnik włączony, a bezdźwięczne to silnik wyłączony.
Głoski dźwięczne: b, d, g, w, z, ż, ź, dz, dż, dź, m, n, r, l, j.
Głoski bezdźwięczne: p, t, k, f, s, sz, ś, c, cz, ć, ch, h.
Pamiętaj o tym. To bardzo ważne na Sprawdzianie z Fonetyki.
Powodzenia! Fonetyka to fajna przygoda z dźwiękami. Baw się dobrze!
