Po Kongresie Wiedeńskim, sytuacja ziem polskich uległa znacznym zmianom. Rozbiory Polski z końca XVIII wieku doprowadziły do jej zniknięcia z mapy Europy. Kongres, który miał na celu ustabilizowanie porządku po epoce napoleońskiej, zadecydował o przyszłości tych ziem.
Podział Ziem Polskich
Ziemie polskie zostały podzielone między trzy główne mocarstwa: Rosję, Prusy i Austrię. Każde z tych państw sprawowało władzę nad określonym obszarem, wdrażając własną politykę.
Królestwo Polskie (Kongresowe)
Największą część ziem polskich otrzymała Rosja. Utworzono tzw. Królestwo Polskie, nazywane również Kongresówką. Królestwo to było połączone unią personalną z Rosją, co oznaczało, że car rosyjski był jednocześnie królem Polski.
Unia personalna to związek dwóch lub więcej państw, w których władzę sprawuje ta sama osoba. W przypadku Królestwa Polskiego i Rosji, car Aleksander I, a później jego następcy, byli zarówno carami Rosji, jak i królami Polski.
Królestwo Polskie miało własną konstytucję, sejm, wojsko i administrację. Mimo to, car miał decydujący wpływ na politykę Królestwa. Konstytucja Królestwa Polskiego, choć liberalna na tle rosyjskiego absolutyzmu, była stopniowo ograniczana przez carów.
Wielkie Księstwo Poznańskie
Prusy zajęły tereny Wielkopolski i utworzyły Wielkie Księstwo Poznańskie. Początkowo Księstwo miało pewną autonomię, jednak Prusy prowadziły politykę germanizacyjną, mającą na celu osłabienie polskiej kultury i języka.
Germanizacja to proces przymusowego wprowadzania kultury, języka i zwyczajów niemieckich na terenach zamieszkanych przez ludność nie-niemiecką. W Wielkim Księstwie Poznańskim germanizacja przejawiała się m.in. w ograniczaniu używania języka polskiego w szkołach i urzędach.
Rzeczpospolita Krakowska (Wolne Miasto Kraków)
Austria otrzymała Galicję, a z fragmentu ziem utworzono Wolne Miasto Kraków, nazywane również Rzeczpospolitą Krakowską. Było to niewielkie, neutralne państewko pod kontrolą trzech zaborców. W 1846 roku, po powstaniu krakowskim, zostało włączone do Austrii.
Neutralność oznacza, że dane państwo nie uczestniczy w konfliktach zbrojnych i nie opowiada się po żadnej ze stron. Wolne Miasto Kraków miało gwarantowaną neutralność przez mocarstwa zaborcze, ale w praktyce było silnie uzależnione od ich decyzji.
Reakcje Polaków na Podział
Polacy nie pogodzili się z utratą niepodległości. W każdym z zaborów rozwijały się ruchy oporu i organizacje spiskowe, dążące do odzyskania państwa. Powstania narodowe, takie jak powstanie listopadowe (1830-1831) w Królestwie Polskim i powstanie styczniowe (1863-1864) w Królestwie Polskim i na Litwie, były wyrazem dążeń niepodległościowych.
Powstanie listopadowe wybuchło w Królestwie Polskim przeciwko rosyjskiemu panowaniu. Mimo początkowych sukcesów, zakończyło się klęską i represjami ze strony Rosji. Konstytucja Królestwa została ograniczona, a autonomia znacznie zmniejszona.
Powstanie styczniowe było kolejnym zrywem niepodległościowym, które objęło Królestwo Polskie, Litwę i część Białorusi. Podobnie jak powstanie listopadowe, zakończyło się porażką i represjami, w tym masowymi zsyłkami na Syberię.
Polityka Zaborców
Każde z mocarstw zaborczych prowadziło własną politykę wobec Polaków. Rosja dążyła do rusyfikacji, czyli narzucenia rosyjskiej kultury i języka. Prusy prowadziły germanizację. Austria, szczególnie po Wiośnie Ludów, prowadziła bardziej liberalną politykę w Galicji, co sprzyjało rozwojowi polskiej kultury i oświaty.
Rusyfikacja to proces przymusowego wprowadzania kultury, języka i zwyczajów rosyjskich na terenach zamieszkanych przez ludność nie-rosyjską. W Królestwie Polskim rusyfikacja przejawiała się m.in. w obowiązkowym nauczaniu języka rosyjskiego w szkołach i ograniczaniu używania języka polskiego w urzędach.
Znaczenie Kongresu Wiedeńskiego dla Polaków
Kongres Wiedeński, choć miał na celu ustabilizowanie Europy, dla Polaków oznaczał utrwalenie podziału kraju. Dążenia do odzyskania niepodległości nie ustały jednak i były kontynuowane przez kolejne pokolenia. Pamięć o dawnej Polsce i nadzieja na jej odrodzenie były ważnym elementem polskiej tożsamości narodowej.
Pomimo trudnej sytuacji politycznej i represji ze strony zaborców, polska kultura i język przetrwały. Rozwijała się literatura, sztuka i nauka. Organizowano tajne nauczanie, dbano o podtrzymywanie tradycji narodowych. Dzięki temu Polacy zachowali swoją tożsamość i siłę, co w końcu doprowadziło do odzyskania niepodległości w 1918 roku.
