Hej! Zbliża się sprawdzian z części mowy? Bez obaw, rozłożymy to na czynniki pierwsze! Pomożemy Ci zrozumieć, czym są części mowy i jak je rozpoznać. Zapraszamy do lektury!
Co to są części mowy?
Części mowy to po prostu kategorie, do których zaliczamy słowa w zależności od ich znaczenia i funkcji w zdaniu. Pomyśl o tym jak o szufladach, do których wrzucamy słowa, bo pasują do siebie pod pewnymi względami. Każda "szuflada" ma swoją nazwę i charakterystyczne cechy. Dzięki temu wiemy, jak dany wyraz zachowuje się w zdaniu i jaką rolę pełni.
W języku polskim mamy 10 części mowy. Możemy je podzielić na odmienne i nieodmienne. Odmienne zmieniają swoją formę w zależności od przypadka, liczby, rodzaju, osoby czy czasu. Nieodmienne zawsze wyglądają tak samo, niezależnie od kontekstu. Zapamiętanie tego podziału jest kluczowe!
Odmienne części mowy:
- Rzeczownik
- Czasownik
- Przymiotnik
- Zaimek
- Liczebnik
Nieodmienne części mowy:
- Przysłówek
- Przyimek
- Spójnik
- Wykrzyknik
- Partykuła
Rzeczownik - kto? co?
Rzeczownik to część mowy, która nazywa osoby, zwierzęta, rzeczy, miejsca, rośliny, zjawiska, a także pojęcia abstrakcyjne. Odpowiada na pytania: kto? co? Przykłady: pies, kot, dom, stół, miasto, radość, miłość, przyjaźń. Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki i liczby. Mają też rodzaj: męski, żeński lub nijaki.
Pomyśl o swoim pokoju. Co tam widzisz? Łóżko, biurko, książka, lampa - to wszystko rzeczowniki! A co czujesz? Zmęczenie, radość, spokój – to też rzeczowniki (choć oznaczają pojęcia abstrakcyjne).
Czasownik - co robi? co się z nim dzieje?
Czasownik to słowo, które opisuje czynność lub stan. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? Przykłady: biegać, czytać, spać, myśleć, istnieć, kochać, być. Czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby, czasy, tryby i strony. Mogą być dokonane (opisują czynności zakończone) i niedokonane (opisują czynności trwające).
Co teraz robisz? Czytasz. Co robi kot, który śpi na parapecie? Śpi. Co się dzieje, gdy pada deszcz? Pada. Wszystkie te słowa to czasowniki!
Przymiotnik - jaki? jaka? jakie?
Przymiotnik opisuje cechy rzeczowników. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? Przykłady: wysoki, niski, czerwony, zielony, mądry, głupi, duży, mały. Przymiotniki odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje (zgadzają się z rzeczownikiem, który opisują).
Czerwony samochód, wysoki budynek, mądry uczeń, smaczne ciasto. Zwróć uwagę, że przymiotnik zawsze "pasuje" do rzeczownika, który opisuje. Jeśli mówimy o czerwonym samochodzie, to słowo "czerwony" jest w rodzaju męskim, tak jak słowo "samochód".
Zaimek - zastępuje rzeczownik, przymiotnik lub liczebnik
Zaimek, jak sama nazwa wskazuje, "zastępuje" inne części mowy. Może zastępować rzeczownik (ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one), przymiotnik (taki, taki, taki, tamten, tamta, tamto) lub liczebnik (tyle). Zaimki pomagają nam unikać powtórzeń w tekście. Odmieniają się podobnie do części mowy, które zastępują.
Zamiast pisać: "Kasia lubi lody. Kasia je lody codziennie." Możemy napisać: "Kasia lubi lody. Ona je je codziennie." Zaimek "ona" zastępuje rzeczownik "Kasia".
Liczebnik - ile? który z kolei?
Liczebnik określa liczbę lub kolejność. Odpowiada na pytania: ile? który z kolei? Przykłady: jeden, dwa, trzy, cztery, pierwszy, drugi, trzeci, czwarty, dwoje, troje, pięcioro. Liczebniki odmieniają się przez przypadki. Dzielimy je na główne, porządkowe, zbiorowe i ułamkowe.
Dwa jabłka, pierwszy dzień wakacji, troje dzieci, pół litra mleka. Liczebniki są wszędzie tam, gdzie liczymy lub określamy kolejność.
Przysłówek - jak? gdzie? kiedy?
Przysłówek określa sposób, miejsce lub czas wykonywania czynności. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? Przykłady: szybko, wolno, dobrze, źle, tutaj, tam, blisko, daleko, wczoraj, dziś, jutro. Przysłówek jest nieodmienny, czyli zawsze ma taką samą formę.
Szybko biegać, dobrze się uczyć, tutaj mieszkać, wczoraj widziałem. Zauważ, że przysłówek najczęściej łączy się z czasownikiem, opisując, jak dana czynność jest wykonywana.
Przyimek - łączy wyrazy w zdaniu
Przyimek łączy wyrazy w zdaniu, tworząc wyrażenia przyimkowe. Wskazuje na relacje między wyrazami. Jest nieodmienny. Przykłady: na, pod, nad, w, z, do, od, przez, dla, koło, obok. Przyimki zazwyczaj występują przed rzeczownikami, zaimkami lub liczebnikami.
Na stole, pod krzesłem, w domu, do szkoły, z przyjacielem. Przyimek zawsze występuje z innym słowem, tworząc sensowną całość.
Spójnik - łączy zdania lub wyrazy
Spójnik łączy zdania lub wyrazy w zdaniu. Jest nieodmienny. Przykłady: i, oraz, a, ale, lecz, więc, dlatego, ponieważ, żeby. Spójniki pomagają nam budować bardziej złożone zdania.
Kasia i Basia poszły do kina. Uczę się, ponieważ chcę zdać egzamin. Spójnik łączy ze sobą elementy zdania, nadając mu strukturę.
Wykrzyknik - wyraża emocje
Wykrzyknik wyraża emocje, okrzyki, naśladowanie dźwięków. Jest nieodmienny. Przykłady: ach, och, hej, uf, brr, bum, miau, hau. Wykrzykniki często występują na początku zdania, a po nich stawiamy wykrzyknik lub przecinek.
Ach, jak pięknie! Hej, co słychać? Miau, powiedział kot. Wykrzyknik to szybki sposób na wyrażenie emocji.
Partykuła - wzmacnia lub modyfikuje znaczenie
Partykuła wzmacnia lub modyfikuje znaczenie wyrazu lub zdania. Jest nieodmienna. Przykłady: nie, czy, że, no, tylko, właśnie, chyba, oby. Partykuły dodają zdaniu subtelne niuanse.
Czy pójdziesz ze mną? Nie chcę tego robić. Właśnie o tym myślałem. Partykuła zmienia odcień wypowiedzi.
Pamiętaj, praktyka czyni mistrza! Im więcej ćwiczeń zrobisz, tym łatwiej będzie Ci rozpoznawać poszczególne części mowy. Powodzenia na sprawdzianie!
