Hej ósmoklasisto! Zaraz czeka Cię sprawdzian z genetyki z Puls Życia. Bez obaw, pomożemy Ci się przygotować. Przejdźmy razem przez najważniejsze zagadnienia!
Podstawy Genetyki
Co to jest genetyka?
Genetyka to nauka o dziedziczeniu. Bada, jak cechy przechodzą z rodziców na potomstwo.
Czym są geny?
Geny to fragmenty DNA. Zawierają informacje o naszych cechach.
To takie instrukcje budowy i działania organizmu.
Gdzie znajdziemy DNA?
DNA znajduje się w jądrze komórkowym. Dokładniej, w chromosomach.
Co to są chromosomy?
Chromosomy to struktury zbudowane z DNA i białek.
Człowiek ma 46 chromosomów (23 pary).
Allele – co to takiego?
Allele to różne wersje tego samego genu.
Na przykład, gen koloru oczu może mieć allel na oczy niebieskie i allel na oczy brązowe.
Genotyp i Fenotyp
Genotyp to zestaw genów danego organizmu.
Fenotyp to zespół cech, które obserwujemy (np. kolor oczu, wzrost).
Fenotyp zależy od genotypu i środowiska.
Dziedziczenie
Homozygota i Heterozygota
Homozygota to organizm, który ma dwa identyczne allele danego genu (np. AA lub aa).
Heterozygota to organizm, który ma dwa różne allele danego genu (np. Aa).
Allele Dominujące i Recesywne
Allel dominujący ujawnia się w fenotypie, nawet jeśli obecny jest tylko jeden jego egzemplarz.
Oznacza się go dużą literą (np. A).
Allel recesywny ujawnia się tylko wtedy, gdy obecne są dwa jego egzemplarze.
Oznacza się go małą literą (np. a).
Prawo Mendla
I Prawo Mendla (prawo czystości gamet): W gametach znajduje się tylko jeden allel danego genu.
II Prawo Mendla (prawo niezależnej segregacji cech): Allele różnych genów są dziedziczone niezależnie od siebie (o ile geny te leżą na różnych chromosomach).
Krzyżówki Genetyczne
Krzyżówka genetyczna to sposób przedstawienia, jak cechy są dziedziczone.
Używa się kwadratu Punnetta do przewidywania genotypów i fenotypów potomstwa.
Przykład krzyżówki
Załóżmy, że A to allel dominujący odpowiadający za ciemne włosy, a a to allel recesywny odpowiadający za jasne włosy.
Jeśli oboje rodzice są heterozygotami (Aa), to możliwe genotypy potomstwa to AA, Aa i aa.
Fenotypy to ciemne włosy (AA i Aa) oraz jasne włosy (aa).
Dziedziczenie Płci
Chromosomy płci
Płeć człowieka jest determinowana przez chromosomy płci: X i Y.
Kobiety mają chromosomy XX, a mężczyźni XY.
Dziedziczenie genów sprzężonych z płcią
Niektóre geny znajdują się na chromosomach płci, głównie na chromosomie X.
Choroby sprzężone z płcią częściej występują u mężczyzn, ponieważ mają tylko jeden chromosom X.
Przykładem jest hemofilia.
Mutacje
Czym są mutacje?
Mutacje to zmiany w materiale genetycznym (DNA).
Mogą być spontaniczne lub spowodowane czynnikami zewnętrznymi (np. promieniowanie).
Rodzaje mutacji
Mutacje genowe dotyczą pojedynczych genów.
Mutacje chromosomowe dotyczą struktury lub liczby chromosomów.
Skutki mutacji
Mutacje mogą być korzystne, szkodliwe lub neutralne.
Mutacje szkodliwe mogą prowadzić do chorób genetycznych.
Mutacje korzystne mogą przyczynić się do ewolucji.
Choroby Genetyczne
Co to są choroby genetyczne?
Choroby genetyczne są spowodowane mutacjami w genach lub chromosomach.
Przykłady chorób genetycznych
Zespół Downa (trisomia 21 chromosomu).
Mukowiscydoza (choroba spowodowana mutacją w genie CFTR).
Fenyloketonuria (choroba metaboliczna).
Hemofilia (zaburzenie krzepnięcia krwi).
Inżynieria Genetyczna
Co to jest inżynieria genetyczna?
Inżynieria genetyczna to manipulowanie materiałem genetycznym organizmów.
Umożliwia modyfikowanie genów, tworzenie organizmów transgenicznych.
Zastosowania inżynierii genetycznej
Produkcja leków (np. insulina).
Tworzenie roślin odpornych na szkodniki i choroby.
Terapia genowa (leczenie chorób genetycznych).
Podsumowanie
Pamiętaj! Genetyka to nauka o dziedziczeniu.
Geny znajdują się w DNA, a DNA w chromosomach.
Allele to różne wersje genów.
Rozróżniaj genotyp i fenotyp.
Zasady dziedziczenia opisują prawa Mendla.
Zwróć uwagę na allele dominujące i recesywne.
Płeć jest dziedziczona poprzez chromosomy X i Y.
Mutacje to zmiany w DNA.
Inżynieria genetyczna pozwala na manipulowanie genami.
Powodzenia na sprawdzianie! Jesteś dobrze przygotowany. Dasz radę!
