Hej! Przygotowujesz się do sprawdzianu z biologii, a konkretnie z układu krążenia? Super! Razem to ogarniemy.
Skupimy się na materiale z podręcznika "Puls Życia" dla klasy drugiej gimnazjum. Rozłożymy wszystko na czynniki pierwsze. Bez stresu!
Co to jest układ krążenia?
To taki system rur i pompy w Twoim ciele. Transportuje krew. Krew niesie tlen i składniki odżywcze.
Odbiera też dwutlenek węgla i produkty przemiany materii. Wyobraź sobie, że to autostrada dla komórek!
Kluczowe elementy układu krążenia:
- Serce: Pompa! Niezmordowanie pracuje.
- Naczynia krwionośne: Autostrady i drogi boczne. Czyli tętnice, żyły i naczynia włosowate.
- Krew: Nośnik. Transportuje wszystko, co potrzebne.
Serce – centrum dowodzenia
Serce to mięsień. Specjalny mięsień! Skurcza się i rozkurcza. Dzięki temu krew krąży.
Ma cztery jamy. Dwa przedsionki i dwie komory.
Przedsionki zbierają krew. Komory pompują krew dalej.
Prawy przedsionek zbiera krew z całego ciała. Lewy przedsionek zbiera krew z płuc.
Prawa komora pompuje krew do płuc. Lewa komora pompuje krew do całego ciała.
Zastawki
To takie "drzwiczki" w sercu. Zapobiegają cofaniu się krwi.
Dzięki nim krew płynie tylko w jednym kierunku.
Wyobraź sobie bramki na autostradzie. Pozwalają jechać tylko do przodu!
Naczynia krwionośne – autostrady i drogi boczne
Mamy trzy rodzaje naczyń krwionośnych.
- Tętnice: Wyprowadzają krew z serca. Niosą krew utlenowaną (z tlenem). Wyjątkiem jest tętnica płucna. Ona niesie krew odlenowaną do płuc.
- Żyły: Wprowadzają krew do serca. Niosą krew odlenowaną (bez tlenu). Wyjątkiem jest żyła płucna. Ona niesie krew utlenowaną z płuc.
- Naczynia włosowate: Najmniejsze naczynia. Tutaj zachodzi wymiana gazowa i substancji odżywczych z komórkami. Jak małe drogi dojazdowe do każdego domu.
Tętnice mają grube ściany. Muszą wytrzymać wysokie ciśnienie.
Żyły mają cieńsze ściany. Często mają zastawki. Pomagają krwi płynąć do góry, wbrew grawitacji!
Naczynia włosowate są bardzo cienkie. Tylko jedna warstwa komórek. Ułatwia to wymianę.
Krew – czerwony płyn życia
Krew to tkanka. Płynna tkanka!
Składa się z:
- Osocza: Płynna część. Woda, białka, sole mineralne, składniki odżywcze.
- Elementów morfotycznych: Komórki krwi.
- Erytrocyty (czerwone krwinki): Transportują tlen. Mają hemoglobinę. Hemoglobina wiąże tlen.
- Leukocyty (białe krwinki): Odporność! Walczą z infekcjami.
- Trombocyty (płytki krwi): Krzepnięcie krwi. Zapobiegają utracie krwi.
Erytrocyty mają kształt dysku. Bez jądra komórkowego. Dzięki temu mieszczą więcej hemoglobiny.
Leukocyty są różne. Każdy rodzaj ma inną funkcję w obronie organizmu.
Trombocyty to fragmenty komórek. Biorą udział w tworzeniu skrzepu.
Krążenie krwi
Mamy dwa obiegi krwi:
- Obieg duży (ustrojowy): Serce – ciało – serce. Dostarcza tlen i składniki odżywcze do wszystkich komórek. Zabiera dwutlenek węgla i produkty przemiany materii.
- Obieg mały (płucny): Serce – płuca – serce. Krew oddaje dwutlenek węgla. Pobiera tlen.
Krew wypływa z lewej komory serca. Tętnicą główną (aortą).
Dociera do wszystkich narządów. Oddaje tlen i składniki odżywcze. Pobiera dwutlenek węgla.
Wraca żyłami do prawego przedsionka serca.
Z prawego przedsionka krew przechodzi do prawej komory. Jest pompowana do płuc tętnicą płucną.
W płucach oddaje dwutlenek węgla. Pobiera tlen.
Wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka serca.
Z lewego przedsionka krew przechodzi do lewej komory. I cykl się powtarza!
Ciśnienie krwi
To siła, z jaką krew naciska na ściany tętnic.
Mierzymy je dwoma wartościami:
- Ciśnienie skurczowe: Gdy serce się kurczy i pompuje krew.
- Ciśnienie rozkurczowe: Gdy serce się rozkurcza i napełnia krwią.
Prawidłowe ciśnienie to około 120/80 mmHg.
Wysokie ciśnienie (nadciśnienie) jest niebezpieczne. Może prowadzić do chorób serca i udaru mózgu.
Choroby układu krążenia
Niestety, układ krążenia jest narażony na różne choroby.
Najczęstsze to:
- Miażdżyca: Złogi tłuszczu w tętnicach. Zmniejszają przepływ krwi.
- Choroba wieńcowa: Miażdżyca tętnic wieńcowych. Niedotlenienie serca.
- Zawał serca: Martwica fragmentu serca. Z powodu braku dopływu krwi.
- Udar mózgu: Martwica fragmentu mózgu. Z powodu braku dopływu krwi.
- Nadciśnienie: Wysokie ciśnienie krwi.
Zdrowy styl życia pomaga zapobiegać chorobom układu krążenia.
Co to znaczy?
- Zdrowa dieta. Mało tłuszczów nasyconych i cholesterolu.
- Regularna aktywność fizyczna.
- Unikanie palenia papierosów.
- Kontrola ciśnienia krwi.
Grupy krwi
To cechy dziedziczne. Zależą od obecności antygenów na erytrocytach.
Najważniejsze systemy grup krwi to:
- AB0: Grupy A, B, AB i 0.
- Rh: Rh+ (Rh dodatni) i Rh- (Rh ujemny).
Transfuzja krwi musi być zgodna grupowo. Inaczej może dojść do reakcji poprzetoczeniowej. Bardzo niebezpieczne!
Osoby z grupą 0 Rh- są uniwersalnymi dawcami. Mogą oddać krew osobom z każdą grupą.
Osoby z grupą AB Rh+ są uniwersalnymi biorcami. Mogą otrzymać krew od osób z każdą grupą.
Mam nadzieję, że teraz sprawdzian z układu krążenia nie będzie Ci straszny. Powodzenia!
